"Etyka zawodu psychologa"
Autorzy: Jerzy Brzeziński, Barbara Chyrowicz, Zuzanna Toeplitz, Małgorzata Toeplitz-Winiewskia.
"Przedkładane Czytelnikom nowe wydanie Etyki zawodu psychologa różni się od dwóch poprzednich edycji (2008 i dwa dodruki: 2009 i 2014).
Po pierwsze zmienił się zespół autorów. Nowym współautorem tego wydania jest dr Zuzanna Toeplitz. Nie jest już nim dr hab. Wojciech Poznaniak.
Po drugie, ksiązka - i to jest najistotniejsza zmiana - została poszerzona o obszerny, bo obejmujący około 10 arkuszy wydawniczych, tekst prezentujący przypadki naruszania przez psychologów standardów etycznych (o których traktuje ten podręcznik). To pierwsze w polskiej literaturze psychologicznej tak obszerne zestawienie przygotowane przez psychologów (dr Małgorzatę Toeplitz-Winiewską i dr Zuzannę Toeplitz) o bogatym doświadczeniu zawodowym. Dodajmy, że wszystkie case studies pochodzą z wieloletniej praktyki psychologicznej autorek. Żywimy nadzieję, że to autorskie opracowanie okaże się przydatne nie tylko studentom i doktorantom, lecz także psychologom-profesjonalistom, którzy w swojej pracy napotykają na problemy wymagające rozstrzygnięć natury etycznej.
Po trzecie, zreorganizowano strukturę ksiązki, nie tylko poszerzając, miejscami znacząco, treści poszczególnych rozdziałów pierwszego wydania, lecz także wprowadzając nowe rozdziały i aktualizację odwołania do literatury przedmiotu.
Mamy nadzieję, że publikacja okaże się przydatna w pracy naukowej, dydaktycznej i profesjonalnej psychologów."
z wprowadzenia do książki Etyka zawodu psychologa
Jerzy Brzeziński, Barbara Chyrowicz, Zuzanna Toepltz i Małgorzata Toeplitz-Winiewska
"Etyka zawodu psychologa"
Autorzy: Jerzy Brzeziński, Barbara Chyrowicz, Zuzanna Toeplitz, Małgorzata Toeplitz-Winiewskia.
Wprowadzenie
CZĘŚĆ I. ETYKA OGÓLNA - ETYKA ZAWODOWA
Rozdział 1
Etyka jako filozoficzny namysł nad moralnością (Barbara Chyrowicz)
1.1. Sposoby badania fenomenu moralności
1.2. Specyfika filozoficznej refleksji nad moralnością
1.3. Kryteria moralnej powinności działania
1.3.1. Szczęście własne i szczęście społeczności
1.3.2. Zgoda społeczna i zgoda racjonalnych podmiotów
1.3.3. Szacunek dla osoby jako podstawa moralności
1.4. Specyfika nauczania etyki
1.5. Podsumowanie
Rozdział 2
Etyka stosowana: teoria w praktyce (Barbara Chyrowicz)
2.1. Moralny partykularyzm
2.2. Typy teorii etycznych
2.3. Modele etyki stosowanej
2.3.1. Model "od góry do dołu"
2.3.2. Model "od dołu do góry"
2.3.3. Koherentyzm
2.4. Problem uszczegóławiania norm moralnych
2.5. Etyki stosowane a moralne problemy współczesności
2.6. Podsumowanie
Rozdział 3
Etyka zawodu psychologa - etyka psychologiczna (Barbara Chyrowicz)
3.1. Psychologia a etyka
3.2. Zdrowie psychiczne a zdrowie moralne
3.2.1. Poczucie własnej wartości i szacunek dla samego siebie
3.2.2. Integracja i prawość
3.2.3. Autonomia osoby i autonomia moralna
3.2.4. Samorealizacja i autentyczność
3.2.5. Społeczne interakcje i odpowiedzialność
3.2.6. Realizm poznania i prawdomówność
3.3. Etyka dla psychologów
3.4. Podsumowanie
Rozdział 4
"Etyczna wrażliwość" psychologii i psychologów (Barbara Chyrowicz)
4.1. Człowiek jako "przedmiot badawczy": "moralna anatomia" podmiotu
4.1.1. Moralne działanie
4.1.2. Moralny charakter
4.1.3. Wartości moralne
4.1.4. Rozumowanie moralne
4.1.5. Emocje moralne
4.1.6. Tożsamość moralna
4.1.7. Sumienie
4.2. Wolność czy determinizm? Moralna autonomia podmiotu
4.3. Moralny wymiar diagnozy psychiatrycznej
4.3.1. Kłopoty z "normalnością"
4.3.2. Nadużywanie diagnozy do celów pozaterapeutycznych
4.4. Problem przymusowej terapii
4.5. Podsumowanie
Rozdział 5
Psychologia moralności (Barbara Chyrowicz)
5.1. Specyfika psychologii moralności
5.2. Moralne emocje
5.2.1. Związek moralnych emocji z sądami moralnymi
5.2.2. Rodzaje moralnych emocji
5.3. Moralne motywacje
5.3.1. Cechy motywacji
5.3.2. Filozoficzne teorie moralnej motywacji
5.3.3. Neurofizjologiczne podłoże moralnej motywacji
5.4. Podsumowanie
Rozdział 6
Podstawowe zasady, które powinny być respektowane przez psychologa
(Małgorzata Toeplitz-Winiewska)
6.1. Cechy zawodu zaufania publicznego
6.2. Podstawowe zasady etyczne w zawodzie psychologa
6.2.1. Działanie na rzecz dobra klienta i nieszkodzenie mu
6.2.2. Odpowiedzialność zawodowa
6.2.3. Integralność i uczciwość psychologa
6.2.4. Zasada sprawiedliwości
6.2.5. Respektowanie praw człowieka i poszanowanie jego godności
6.2.5.1. Autonomia i podmiotowość klienta
6.2.5.2. Poszanowanie godności
6.2.5.3. Prawo do prywatności, intymności
6.2.5.4. Tajemnica zawodowa psychologa
6.3. Podsumowanie
CZĘŚĆ II. PSYCHOLOG JAKO BADACZ I JAKO NAUCZYCIEL AKADEMICKI
Rozdział 7
Neuroetyka (Barbara Chyrowicz)
7.1. Neuroetyka: wyzwanie XXI wieku
7.1.1. Próby zdefiniowania neuroetyki
7.1.2. Działy neuroetyki
7.2. Obszary badawcze i problemy neuroetyki
7.3. Neurodeterminizm?
7.4. Problem doskonalenia ludzkiej psychiki
7.4.1. Doskonalenie nastroju
7.4.2. Doskonalenie poznawcze: "doping dla mózgu"
7.5. Psychochirurgia
7.6. Podsumowanie
Rozdział 8
Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach naukowych - między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną (Jerzy Brzeziński)
8.1. Dwa poziomy ingerencji badacza w psychikę osoby uczestniczącej w badaniu
8.2. Etyczne standardy postępowania badacza wobec osób uczestniczących
w badaniu
8.2.1. Zasada świadomej zgody
8.2.2. Zasady: poufności, prywatności i anonimowości
8.2.3. Naruszanie autonomii jednostki w trakcie badania naukowego
i narażanie jej na przeżywanie dyskomfortu, wstydu, lęku, bólu itp.
8.2.4. Stosowanie instrukcji maskujących (deception); rola spotkania
psychologa z osobami uczestniczącymi w badaniu po jego zakończeniu
(debriefing)
8.3. Eksperymenty Solomona Ascha, Stanleya Milgrama i Philipa G. Zimbardo
w świetle akceptowanych przez społeczność psychologów standardów etycznych
8.3.1. Opis eksperymentów
8.3.1.1. Eksperyment Ascha
8.3.1.2. Eksperyment Milgrama
8.3.1.3. Eksperyment Zimbardo
8.3.2. Naruszenia standardów etycznych
8.4. Podsumowanie
Rozdział 9
Powinności psychologa (jako badacza) wobec członków społeczności naukowej
(Jerzy Brzeziński)
9.1. Psycholog jako członek społeczności naukowej
9.2. Fabrykowanie i fałszowanie wyników - manipulowanie wynikami surowymi
w trakcie ich analizy statystycznej oraz naginanie analiz statystycznych
wyników
9.3. Zafałszowany obraz udziału badacza w powstanie publikacji - plagiatowanie, ghostwriting, guest authorship
9.4. Magistrant i doktorant jako autorzy i współautorzy opublikowanych prac
awansowych
9.4.1. Prawa magistranta i promotora do pracy magisterskiej
9.4.2. Rola promotora w powstawaniu pracy doktorskiej
9.4.3. Praca doktorska jako spójny tematycznie zbiór rozdziałów i artykułów
9.4.4. Doktorant jako współautor artykułu wchodzącego w skład pracy
doktorskiej
9.5. Krytyka naukowa; opiniowanie prac naukowych (artykułów i książek)
przeznaczonych do druku oraz projektów badawczych
9.6. Podsumowanie
Rozdział 10
Jak uczyć etyki zawodowej na studiach psychologicznych? (Zuzanna Toeplitz)
10.1. Miejsce problemów etycznych w programach zajęć podstawowych
10.2. Nauczanie umiejętności psychologicznych
10.2.1. Ćwiczenia
10.2.2. Warsztaty i treningi
10.3. Modelowanie postaw
10.4. Podsumowanie
Rozdział 11
Zasady etyczne nauczania psychologii i prowadzenia szkoleń dla innych
profesji (Małgorzata Toeplitz-Winiewska)
11.1. Użyteczność psychologii dla wykonywania innych zawodów - dostosowanie
programu zajęć
11.2. Zasady prezentacji metod psychologicznych
11,1. Znaczenie kontraktu w zajęciach angażujących osobiste problemy uczestników
11.1. Podsumowanie
CZĘŚĆ III. PSYCHOLOG JAKO DIAGNOSTA
Rozdział 12
Podstawowe zasady etycznego prowadzenia diagnozy (Małgorzata Toeplitz-
-Winiewska)
12.1. Cechy relacji psycholog-klient
12.2. Etapy procesu diagnostycznego
12.2.1. Kontrakt diagnostyczny
12.2.2. Przebieg badania diagnostycznego
12.2.3. Zakończenie procesu diagnostycznego
12.3. Podsumowanie
Rozdział 13
Dokumentacja psychologiczna (Małgorzata Toeplitz-Winiewska)
13.1. Dokumentacja diagnostyczna
13.2. Dokumentacja terapeutyczna
13.3. Ochrona dokumentacji a tajemnica zawodowa
13.4. Dylematy etyczne i problemy organizacyjne
13.5. Podsumowanie
Rozdział 14
Stosowanie testów psychologicznych w badaniach diagnostycznych (Jerzy
Brzeziński)
14.1. Testy psychologiczne a model EBA diagnozy psychologicznej
14.2. Obszary możliwych nadużyć popełnianych przez osoby stosujące testy
psychologiczne w świetle Standardów dla testów stosowanych w psychologii
i pedagogice
14.2.1. Konstruowanie, stosowanie i rozpowszechnianie testów
psychologicznych
14.2.2. Kontekst teorii psychologicznej
14.2.3. Kontekst teorii testu i teorii statystycznej
14.2.4. Interpretowanie wyników testów psychologicznych: interpretacja
przedziałowa versus punktowa
14.2.5. Adaptacja kulturowa testów pochodzących z innego obszaru
kulturowego
14.3. Podsumowanie
Rozdział 15
Formułowanie orzeczeń i opinii psychologicznych (Małgorzata Toeplitz-
-Winiewska)
15.1. Zasady przygotowania opinii psychologicznej
15.2. Znaczenie opinii wydawanych przez psychologów
15.3. Podsumowanie
CZĘŚĆ IV. PSYCHOLOG JAKO SPECJALISTA UDZIELAJĄCY POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ
Rozdział 16
Udzielanie pomocy psychologicznej (Małgorzata Toeplitz-Winiewska)
16.1. Pomoc psychologiczna jako działanie prospołeczne
16.2. Formy pomocy psychologicznej
16.3. Zaufanie interpersonalne jako podstawa pomocy psychologicznej
16.4. Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii
16.4.1. Niebezpieczeństwa związane ze specyficzną rolą psychoterapeuty
16.4.2. Zawieranie kontraktu psychoterapeutycznego
16.4.3. Poufność w przebiegu psychoterapii
16.4.3.1. Poufność a wymiar sprawiedliwości
16.4.3.2. Warunki naruszenia tajemnicy zawodowej
16.4.4. Konflikt ról a psychoterapia
16.4.5. Zakończenie procesu terapeutycznego
16.5. Psychoterapia klientów ze specyficznymi problemami
16.6. Kontrola merytoryczna i dbałość o własną kondycję psychiczną
psychoterapeuty
16.7. Udzielanie pomocy psychologicznej na odległość
16.8. Podsumowanie
Rozdział 17
Problemy i dylematy etyczne w pracy psychologa sądowego (Małgorzata
Toeplitz-Winiewska)
17.1. Role psychologa pracującego dla wymiaru sprawiedliwości - etyka zawodo
a wymogi prawa
17.2. Psycholog jako biegły sądowy
17.2.1. Dylematy w przygotowaniu opinii w procedurze karnej
17.2.2. Specyfika diagnozowania na potrzeby spraw cywilnych
17.2.3. Trudności diagnostyki psychologicznej w sprawach rodzinnych
17.3. Etyczne uwikłania psychologa penitencjarnego
17.4. Zasady etyczne w Wytycznych dla psychologa sądowego APA
17.5. Podsumowanie
Rozdział 18
Psycholog w środkach masowego przekazu (Zuzanna Toeplitz)
18.1. Społeczna rola psychologa
18.2. Zasady etyczne występowania w mediach
18.2.1. Kompetencje
18.2.2. Tajemnica zawodowa
18.2.3. Wrażliwość
18.2.4. Szacunek dla innych
18.3. Podsumowanie
Rozdział 19
Opieka nad osobami chorymi, starymi i umierającymi (Małgorzata Toeplitz-
-Winiewska)
19.1. Etyczne aspekty bólu i cierpienia
19.2. Kontakty psycholog-rodzina chorego oraz personel medyczny
19.3. Opieka hospicyjna
19.4. Podsumowanie
Rozdział 20
Niepełnoletni jako klient psychologa (Zuzanna Toeplitz)
20.1. Różne kategorie klientów niepełnoletnich
20.2. Specyfika relacji psycholog-osoba niepełnoletnia
20.2.1. Udzielanie zgody
20.2.2. Informacje zwrotne
20.2.3. Tajemnica zawodowa
20.3. Prawa rodziców i opiekunów
20.4. Podsumowanie
CZĘŚĆ V. PRZYPADKI ILUSTRUJĄCE ETYCZNE ZASADY PRACY PSYCHOLOGA ORAZ DYLEMATY (Zuzanna Toeplitz, Małgorzata Toeplitz-Winiewska)
Wstęp - rozwiązywanie dylematów etycznych
Rozdział 21
Uzyskiwanie zgody klienta - kontrakt
21.1. Szczególne przypadki, gdy zgoda musi być na piśmie
21.2. Zgoda na diagnozę, zgoda na interwencję psychologiczną (terapię)
21.3. Podsumowanie
Rozdział 22
Kompetencje psychologa
22.1. Kompetencje merytoryczne
22.1.1. Wiedza teoretyczna, konieczność kształcenia ustawicznego
22.1.2. Wiedza psychometryczna
22.1.3. Wiedza prawna - znajomość przepisów obowiązujących psychologa
22.1.4. Współpraca z psychologami i innymi specjalistami
22.2. Kompetencje personalne
22.2.1. Bezstronność i obiektywizm
22.2.2. Wykraczanie poza kompetencje
22.2.3. Konflikt ról zawodowych i prywatnych
22.2.4. Osobiste problemy i konflikty
22.2.5. Zdolność psychiczna i fizyczna do wykonywania roli zawodowej
22.2.6. Niewłaściwe wykorzystywanie wpływu
22.2.7. Świadomość własnych ograniczeń osobistych - superwizja i konsultacja
22.3. Podsumowanie
Rozdział 23
Psycholog a instytucja
23.1. Psycholog w sądzie
23.2. Psycholog a wymagania instytucjonalne
23.3. Podsumowanie
Rozdział 24
Społeczna rola psychologa - psycholog w środkach masowego przekazu
24.1. Komentowanie wydarzeń
24.2. Wywiady
24.3. Ekspert odpowiada na listy Czytelników
24.4. O psychologii i psychologach
24.5. Reklamowanie usług psychologicznych
24.6. Podsumowanie
Rozdział 25
Jak rozwiązywać dylematy etyczne. Analiza przykładu
25.1. Identyfikacja problemów etycznych i praktycznych
25.2. Możliwe drogi postępowania
25.3. Natychmiastowe i odległe konsekwencje - elementy ryzyka i korzyści
zaproponowanych rozwiązań
25.4. Wybór sposobu postępowania i przyjęcie na siebie pełnej odpowiedzialności
25.5. Podsumowanie
Bibliografia
Indeks nazwisk
Indeks rzeczowy
O autorach
