NADWAGA I OTYŁOŚĆ INTERWENCJE PSYCHOLOGICZNE

Spis treści

Od autorki .................................................... 11
CZĘŚĆ I. Nadwaga i otyłość jako problem biopsychospołeczny. Zachowania
prowadzące do zmiany wagi ..................................... 13
ROZDZIAŁ 1. Otyłość i nadwaga: konsekwencje, uwarunkowania, czynniki
ryzyka ....................................................... 15
1.1. Otyłość i nadwaga: definicja, pomiar i występowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.2. Konsekwencje zdrowotne nadwagi i otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.3. Otyłość a zdrowie psychiczne: zaburzenia nastroju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.4. Nadwaga i otyłość a zaburzenia jedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.5. Otyłość i nadwaga a inne zaburzenia psychiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
1.6. Konsekwencje społeczne nadwagi i otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.7. Socjodemograficzne korelaty (i czynniki ryzyka dla) otyłości i nadwagi . . . 35
1.8. Praca zawodowa a otyłość i nadwaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.9. Czynniki ryzyka dla otyłości i nadwagi dotyczące okresu ciąży, dzieciństwa
i adolescencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
ROZDZIAŁ 2. Aktywność fizyczna i dieta a funkcjonowanie biopsychiczne,
otyłość i nadwaga .............................................. 42
2.1. Skład posiłków i wpływ różnego typu diet na funkcjonowanie psychiczne
i somatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.2. Częstotliwość jedzenia posiłków i poszczenie a otyłość i nadwaga. . . . . . . 50
2.3. Wzory odżywiania się a rozwój otyłości i zaburzeń jedzenia . . . . . . . . . . . 51
2.4. Definicje aktywności fizycznej i zalecenia dotyczące jej stosowania . . . . . . 52
2.5. Aktywność fizyczna, pobieranie i wydatkowanie energii a rozwój nadwagi
i otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6. Wpływ aktywności fizycznej na funkcjonowanie somatyczne, psychologiczne
i społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
CZĘŚĆ II. Teorie psychologiczne wyjaśniające zmianę zachowania oraz problemy
związane z planowaniem i ewaluacją interwencji ............... 61
ROZDZIAŁ 3. Psychologiczne modele teoretyczne wykorzystywane w przygotowaniu
interwencji mających na celu zmianę diety, aktywności fizycznej
i wagi ciała ................................................... 63
3.1. Model społeczno-poznawczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.1.1. Własna skuteczność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.1.2. Oczekiwania dotyczące zysków i strat wynikających z działania . . . . 71
3.1.3. Cele, czynniki ułatwiające oraz utrudniające działanie . . . . . . . . . . . 72
3.1.4. Operacjonalizacja teorii społeczno-poznawczej................. 73
3.2. Model transteoretyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
3.3. Implementacja intencji i planowanie a zmiana zachowania . . . . . . . . . . . . . 80
3.3.1. Planowanie: automatyczna czy świadoma regulacja zachowań . . . . . 83
3.4. Teorie wyjaśniające zmianę diety i aktywności fizycznej: podsumowanie . . 85
ROZDZIAŁ 4. Ewaluacja efektów interwencji: typowe problemy i ich rozwiązania
.......................................................... 86
4.1. Zasady dotyczące planowania interwencji: jawność procedur i rezultatów . . 87
4.2. Zasady dotyczące planowania interwencji: ile osób zbadać i jak je przyporządkować
do grup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
4.3. Jakie wskaźniki efektywności wybrać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.4. Techniki wykorzystywane w interwencjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
CZĘŚĆ III. Interwencje ............................................ 95
ROZDZIAŁ 5. Zapobieganie otyłości i redukcja nadmiernej wagi ciała wśród
dzieci i adolescentów ........................................... 97
5.1. Prewencja nadwagi i redukcja otyłości przez zwiększanie poziomu aktywności
fizycznej dzieci: działania oparte na teorii społeczno-poznawczej,
modelu transteoretycznym i implementacji intencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5.2. Badania własne: wpływ interwencji mającej na celu implementację intencji
na aktywność fizyczną adolescentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
5.2.1. Wpływ implementacji intencji na aktywność fizyczną wśród adolescentów:
metoda badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
5.2.2. Wpływ implementacji intencji na aktywność fizyczną wśród adolescentów:
wyniki i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
5.3. Prewencja nadwagi i redukcja otyłości wśród dzieci i adolescentów przez
zmianę diety: przykłady interwencji opartych na teorii społeczno-poznawczej,
modelu transteoretycznym i implementacji intencji . . . . . . . . . . . . . . 111
5.4. Badania własne: prewencja nadwagi wśród adolescentów przez zmianę diety:
indukcja nastroju pozytywnego i jej wpływ na liczbę zjadanych ciastek
z czekoladą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
5.4.1.Wpływ nastroju na spożywanie ciastek z czekoladą: metoda badań . . . 118
5.4.2. Wpływ nastroju na spożywanie ciastek z czekoladą przez adolescentów:
wyniki badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5.5. Prewencja i leczenie otyłości i nadwagi wśród dzieci i adolescentów a zaburzenia
jedzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
5.6. Moderatory efektywności programów interwencyjnych dla dzieci i adolescentów
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
ROZDZIAŁ 6. Leczenie otyłości i nadwagi wśród zdrowych osób dorosłych . . . 128
6.1. Leczenie nadwagi i otyłości: programy komercyjne, ich efektywność i ograniczenia
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
6.2. Leczenie otyłości i nadwagi zdrowych osób dorosłych: interwencje wieloczynnikowe
oparte na teoriach psychologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
6.2.1. Interwencje wieloczynnikowe służące leczeniu otyłości, wykorzystujące
techniki poznawczo-behawioralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
6.2.2. Wieloczynnikowe interwencje służące leczeniu osób z otyłością, wykorzystujące
teorię społeczno-poznawczą, model transteoretyczny
i implementację intencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
6.2.3. Badania własne: wpływ interwencji mającej na celu implementację
intencji na zmianę wagi ciała wśród osób z nadwagą lub otyłością . . 146
6.2.3.1. Wpływ implementacji intencji na zmianę wagi ciała wśród osób
z nadwagą lub otyłością: metoda badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
6.2.3.2. Wpływ implementacji intencji na zmianę wagi ciała wśród osób
z nadwagą lub otyłością: wyniki i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
6.2.4. Determinanty efektywności interwencji mających na celu leczenie
otyłości, opartych na teoriach społeczno-poznawczych i poznawczo-
-behawioralnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
ROZDZIAŁ 7. Prewencja otyłości wśród zdrowych osób dorosłych: interwencje
oparte na teoriach psychologicznych, mające na celu zmianę diety ...... 159
7.1. Prewencja otyłości i nadwagi a dieta – interwencje społeczno-poznawcze . . 160
7.2. Prewencja otyłości i nadwagi za pomocą zmiany diety – interwencje oparte
na modelu transteoretycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
7.3. Prewencja otyłości za pomocą zmiany diety – interwencje oparte na modelu
implementacji intencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
7.4. Badania własne: dieta zdrowych dorosłych a interwencja budująca własną
skuteczność versus interwencja wzmacniająca implementację intencji i własną
skuteczność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
7.4.1. Dieta zdrowych dorosłych a interwencja budująca własną skuteczność
versus interwencja wzmacniająca implementację intencji i własną
skuteczność: metoda badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
7.4.2. Dieta zdrowych dorosłych a interwencja budująca własną skuteczność
versus interwencja wzmacniająca implementację intencji i własną
skuteczność: rezultaty i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
7.5. Badania własne: powtarzanie implementacji intencji a spożywanie soli i słonych
przekąsek, zmiany w planowaniu i własnej skuteczności . . . . . . . . . . 188
7.5.1. Powtarzanie implementacji intencji a spożywanie soli i słonych przekąsek,
zmiany w planowaniu i własnej skuteczności: metoda badań 189
7.5.2. Powtarzanie implementacji intencji a spożywanie soli i słonych przekąsek,
zmiany w planowaniu i własnej skuteczności: wyniki i dyskusja
badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
7.6. Czynniki wpływające na efektywność interwencji mających na celu prewencję
nadwagi i otyłości przez stosowanie zalecanej diety przez zdrowych
dorosłych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
ROZDZIAŁ 8. Prewencja otyłości wśród zdrowych osób dorosłych: interwencje
oparte na teoriach psychologicznych, mające na celu zwiększenie aktywno-
ści fizycznej ................................................... 197
8.1. Interwencje oparte na teorii społeczno-poznawczej, mające na celu zwiększenie
aktywności fizycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
8.2. Interwencje oparte na modelu transteoretycznym i implementacji intencji,
mające na celu zwiększenie aktywności fizycznej wśród zdrowych dorosłych
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
8.3. Badania własne: czy planowanie wykorzystywania zasobów może wpływać
na utrzymanie aktywnego trybu życia wśród zdrowych dorosłych . . . . . . . 213
8.3.1. Czy planowanie wykorzystywania zasobów wpływa na utrzymanie
aktywnego trybu życia wśród zdrowych dorosłych: metoda . . . . . . . 214
8.3.2. Czy planowanie wykorzystywania zasobów wpływa na utrzymanie
aktywnego trybu życia wśród zdrowych dorosłych: wyniki badań
i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
ROZDZIAŁ 9. Prewencja i leczenie nadwagi i otyłości a dieta i aktywność
fizyczna wśród osób przewlekle chorych ............................ 220
9.1. Dieta i aktywność fizyczna wśród osób przewlekle chorych: interwencje
oparte na teorii społeczno-poznawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
9.2. Badania własne: wpływ interwencji oddziałującej na własną skuteczność
w inicjacji działania na wykonywanie ćwiczeń przez osoby ze zwyrodnieniową
chorobą kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
9.2.1. Wpływ interwencji oddziałującej na własną skuteczność w inicjacji
działania na wykonywanie ćwiczeń przez osoby ze zwyrodnieniową
chorobą kręgosłupa: metoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
9.2.2. Wpływ interwencji oddziałującej na własną skuteczność w inicjacji
działania na wykonywanie ćwiczeń przez osoby ze zwyrodnieniową
chorobą kręgosłupa: wyniki badań i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
9.3. Dieta i aktywność fizyczna wśród osób przewlekle chorych: interwencje
oparte na modelu transteoretycznym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
9.4. Dieta i aktywność fizyczna wśród osób z chorobami przewlekłymi: interwencje
oparte na modelu implementacji intencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
9.5. Badania własne: czy procedura wspomagania implementacji intencji wpływa
na dietę osób z nadmierną wagą, które przeżyły zawał serca . . . . . . . . 245
9.5.1. Procedura wspomagania implementacji intencji a dieta osób z nadmierną
wagą, które przeżyły zawał serca: metoda badań . . . . . . . . . 247
9.5.2. Procedura wspomagania implementacji intencji a dieta osób z nadmierną
wagą, które przeżyły zawał serca: wyniki badań i ich dyskusja
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
CZĘŚĆ IV. Od teorii do praktyki i od praktyki do teorii: podsumowanie .... 255
ROZDZIAŁ 10. Ogólne ograniczenia efektywności interwencji opartych na teorii . . . 257
10.1. Wieloczynnikowość interwencji: im więcej, tym lepiej? . . . . . . . . . . . . . . . 259
10.2. Nieefektywne oddziaływania: zmiana zachowań wśród dzieci w wieku
9–11 lat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
ROZDZIAŁ 11. Implikacje dla teorii: co po zweryfikowaniu w badaniach pozostaje
z teorii i co możemy stosować w praktyce ...................... 262
11.1. Weryfikacja teorii społeczno-poznawczej: jej przydatność w prewencji i redukcji
nadwagi i otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
11.2. Weryfikacja teorii implementacji intencji: jej przydatność w prewencji i redukcji
nadwagi i otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
11.3. Weryfikacja modelu transteoretycznego: jego przydatność w prewencji i redukcji
nadwagi i otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
11.4. Od empirii do teorii: model zweryfikowany w badaniach, wyznaczający
efektywne działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Bibliografia ................................................... 271
Streszczenie .................................................. 299
Abstract ...................................................... 301
Indeks nazwisk ................................................ 303
Indeks rzeczowy ............................................... 310