Malwina Szpitalak napisała niesłychanie ważną i potrzebną książkę. Przy obecnym rozkwicie techniki kryminalistycznej zeznania świadka naocznego pozostają wciąż bardzo ważnym źródłem informacji dla aparatu wymiaru sprawiedliwości. Wiadomo też, że pomyłki świadków naocznych są głównym źródłem pomyłek sądowych, w tym również tych najtragiczniejszych ‒ skazania osoby niewinnej ‒ i niewiele mniej szkodliwych ‒ uniewinnienia osoby winnej. Wobec tych faktów każda praca naukowa, która ma celu polepszenie jakości zeznań świadków, zasługuje na uwagę. Książka dotyczy właśnie tego zagadnienia. Zawiera ona streszczenie istniejącej obecnie wiedzy dotyczącej sposobów redukowania błędów zeznań świadków, związanych z efektem dezinformacji. Efekt ten polega na włączaniu przez świadka do swoich zeznań nieprawdziwych informacji, które do niego dotarły z innych źródeł niż samo zdarzenie. Obecnie jednym z najważniejszych znanych sposobów redukowania negatywnego wpływu dezinformacji na jakość zeznań świadka jest ostrzeganie o skutkach dezinformacji. Tego właśnie dotyczy książka Malwiny Szpitalak. Oprócz streszczenia istniejącej wiedzy na temat ostrzegania o dezinformacji, Autorka przedstawia wyniki 13 własnych eksperymentów, dotyczących tego zagadnienia.
Biorąc pod uwagę szczegółowość przedstawienia istniejącego stanu wiedzy dotyczącej efektu dezinformacji, ostrzegania świadka o dezinformacji i efektu skażonej prawdy, a także rozległość wykonanego programu badawczego i wagę uzyskanych w nim wyników, uważam, że książka Malwiny Szpitalak jest wyjątkowo ważną rozprawą na rynku polskim. Przeprowadzone badania są innowacyjne i mają duże znaczenie dla stosowanej psychologii sądowej. Gorąco zatem rekomenduję tę książkę w nadziei, że zainteresuje zarówno badaczy, jak i praktyków ‒ psychologów sądowych oraz inne osoby związane z wymiarem sprawiedliwości.
Z recenzji dr. hab. Romualda Polczyka
Malwina Szpitalak jest doktorem psychologii. Pracuje jako adiunkt w Zakładzie Psychologii Ogólnej Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, w którym kieruje ścieżką specjalizacyjną Psychologia sądowa. Jej zainteresowania naukowe dotyczą przede wszystkim zniekształceń pamięciowych i możliwości ich niwelowania, dysonansu poznawczego oraz pracoholizmu. Jest autorką licznych publikacji naukowych, w tym książek dotyczących dezinformacji w kontekście zeznań świadków, pracoholizmu, samooceny oraz defensywnego pesymizmu.
Podziękowania 9
Wprowadzenie 11
Cel i znaczenie teoretyczne oraz praktyczne badań 12
Rozdział 1. Efekt dezinformacji 15
1.1. Dezinformacja – informacje podstawowe 15
1.2. Metody badania efektu dezinformacji 16
1.2.1. Procedura dwuetapowa 16
1.2.2. Procedura trzyetapowa 18
1.2.3. Procedura czteroetapowa 22
1.2.4. Paradygmat DRM 24
1.3. Mechanizmy efektu dezinformacji 25
1.3.1. Mechanizmy pamięciowe 26
1.3.2. Mechanizmy niepamięciowe 30
1.4. Wyznaczniki wielkości efektu dezinformacji 36
Rozdział 2. Redukowanie efektu dezinformacji 42
2.1. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą pobudzenia indukowanego po procesie zapamiętywania 43
2.2. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą rozgrzania poznawczego. 45
2.3. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą umożliwienia badanym wyboru liczby informacji, jakie mogą zawrzeć w swojej odpowiedzi 46
2.4. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą wywiadu poznawczego oraz Samodzielnie Wykonywanego Przesłuchania 47
2.5. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą wzmocnionej autoafirmacji 50
2.6. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą placebo 52
2.7. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą poziomych ruchów gałek ocznych 56
2.8. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą medytacji z zamkniętymi oczami 57
2.9. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą hipnozy 60
2.10. Redukowanie efektu dezinformacji za pomocą inokulacji 64
2.11. Redukowanie efektu przedłużonego wpływu dezinformacji 69
Rozdział 3. Ostrzeżenie o dezinformacji 73
3.1. Rodzaje ostrzeżeń 75
3.2. Klasyfikacja ze względu na umiejscowienie ostrzeżenia 76
3.2.1. Ostrzeżenie prospektywne 77
3.2.1.1. Ostrzeżenie prospektywne w trzyetapowym paradygmacie efektu dezinformacji 77
3.2.1.2. Ostrzeżenie prospektywne w paradygmacie sugestialności interrogatywnej 82
3.2.1.3. Ostrzeżenie prospektywne w paradygmacie DRM 83
3.2.2. Ostrzeżenie retrospektywne 88
3.2.2.1. Ostrzeżenie retrospektywne w trzyetapowym paradygmacie efektu dezinformacji 90
3.2.2.2. Ostrzeżenie retrospektywne w paradygmacie sugestialności nasilonej przypominaniem 95
3.2.2.3. Ostrzeżenie retrospektywne w paradygmacie inflacji wyobraźni i inflacji obserwacji 96
3.2.2.4. Ostrzeżenie retrospektywne w paradygmacie DRM 98
3.3. Uzasadnienie dezinformacji w ostrzeżeniu 100
3.4. Ostrzeżenia podane nie wprost 104
3.5. Klasyfikacja ze względu na stopień sprecyzowania ostrzeżenia i społeczne zdyskredytowanie źródła dezinformacji 108
3.5.1. Sprecyzowanie ostrzeżenia 108
3.5.2. Społeczne zdyskredytowanie źródła dezinformacji 110
3.6. Ostrzeżenie o dezinformacji w badaniach z udziałem dzieci 110
3.7. Wyznaczniki skuteczności ostrzeżenia 116
3.8. Mechanizmy działania ostrzeżenia 118
3.9. Problemy z wnioskowaniem o mechanizmach efektu dezinformacji na podstawie badań nad ostrzeżeniem 122
Rozdział 4. Efekt skażonej prawdy 128
4.1. Efekt skażonej prawdy wykazywany implicite 131
4.2. Efekt skażonej prawdy – klasyczne badania 132
4.3. Efekt skażonej prawdy – replikacje 137
4.4. Mechanizmy efektu skażonej prawdy 142
Rozdział 5. Wprowadzenie do badań własnych 145
5.1. Cel badań 145
5.2. Główne manipulacje i hipotezy 145
5.3. Strategia analizy danych 147
5.4. Operacjonalizacja skutków ostrzeżenia 148
Rozdział 6. Umiejscowienie ostrzeżenia 149
6.1. Eksperyment 1 149
6.2. Eksperyment 2 158
6.3. Eksperyment 3 163
6.4. Podsumowanie najważniejszych wyników z eksperymentów 1–3 174
6.4.1. Wyniki dotyczące grup dezinformowanych 174
6.4.2. Wyniki dotyczące grup niedezinformowanych 176
Rozdział 7. Ostrzeżenie w procedurze wstępnego przypominania 177
7.1. Eksperyment 4 177
7.2. Eksperyment 5 189
7.3. Podsumowanie najważniejszych wyników z eksperymentów 4–5 202
Rozdział 8. Mechanizmy efektu skażonej prawdy 204
8.1. Eksperyment 6 204
8.2. Eksperyment 7 215
8.3. Eksperyment 8 222
8.4. Podsumowanie najważniejszych wyników z eksperymentów 6–8 226
Rozdział 9. Efekt skażonej prawdy a cechy indywidualne 228
9.1. Wybrane osobowościowe korelaty wielkości efektu skażonej prawdy 228
9.1.1. Eksperyment 9 228
9.2. Wybrane poznawcze wyznaczniki wielkości efektu skażonej prawdy 233
9.2.1. Eksperyment 10 233
9.3. Podsumowanie najważniejszych wyników z eksperymentów 9–10 241
Rozdział 10. Redukowanie efektu skażonej prawdy 242
10.1. Eksperyment 11 242
10.2. Eksperyment 12 247
10.3. Eksperyment 13 253
10.4. Podsumowanie najważniejszych wyników z eksperymentów 11–13 257
Rozdział 11. Metaanalizy 259
Podsumowanie najważniejszych wyników i implikacje praktyczne 262
Literatura cytowana 268
