Książka Zarys chirurgii została zredagowana w sposób przejrzysty, a poszczególne rozdziały napisano w tej samej konwencji. Język, jakim ją napisano jest prosty, trafiający bezpośrednio do Czytelnika. Z uznaniem należy przyjąć stosowanie w nazewnictwie jednostek chorobowych nazw łacińskich.
Opisy i ryciny zawarte w książce bardzo dobrze przybliżają technikę wykonywania zabiegów. Zastosowane w rozdziałach wyróżnienia mają na celu zwrócenie uwagi na naistotniejsze i konieczne do zapamiętania informacje.
Zarys chirurgii to bardzo nowocześnie zredagowany podręcznik, który można nazwać przewodnikiem rozpoznawania i leczenia chorób chirurgicznych.
(…) Moje ponad trzydziestoletnie obserwacje w czasie prowadzenia zajęć z chirurgii na wszystkich latach studiów i ich konfrontacja z poziomem wiedzy i umiejętności lekarzy, z którymi potem spotykam się w szpitalnej izbie przyjęć skłaniają do refleksji, że wyobrażenie nauczycieli o tym, jaka wiedza i umiejętności chirurgiczne są potrzebne lekarzom w ich codziennej pracy rozmija się dość znacznie ze stanem faktycznym.
(...) Dlatego dobry podręcznik do nauki chirurgii nie może być ograniczony tylko do najważniejszych wiadomości, które będą przydatne w przyszłej praktyce. Musi zawierać także te, które umożliwią bezproblemowe zdanie tego trudnego egzaminu. Starałem się znaleźć kompromis miedzy tymi sprzecznymi wymaganiami, umieszczając w większości rozdziałów tabelki z krótkim podsumowaniem najważniejszych informacji, czyli streszczeniem zagadnienia „w pigułce”. Mam nadzieję, że taki układ będzie przydatny zarówno w przygotowaniu do egzaminu, jak i w przyszłej praktyce. Jednocześnie niektóre rozdziały oferują wiedzę na poziomie specjalistycznym i mogą się przydać także lekarzom przygotowującym się do egzaminu specjalizacyjnego. Dotyczy to szczególnie problemów onkologicznych: te rozdziały zostały opracowane na podstawie najnowszych zaleceń (rekomendacji) opublikowanych w latach 2012–2013.
Tagi: chirurgia książka , chirurgia książki ,
I. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1. Rany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.1. Rodzaje ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2. Gojenie się rany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3. Czynniki upośledzające gojenie się ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.4. Praktyczne postępowanie z raną – zaopatrzenie rany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.5. Problemy, jakie mogą wystąpić przy zaopatrywaniu rany . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.6. Dalsze postępowanie po zaopatrzeniu rany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2. Znieczulenie i zwalczanie bólu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.1. Rodzaje znieczulenia do operacji i zabiegów chirurgicznych . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.2. Znieczulenie ogólne (ryc. 2.5.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.3. Przygotowanie pacjenta do operacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.4. Ocena ryzyka okołooperacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.5. Postępowanie przeciwbólowe po operacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
3. Zakażenia chirurgiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.1. Czyrak (łac. furunculus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.2. Ropień (łac. abscessus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.3. Ropowica (łac. phlegmone) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.4. Ropniak (łac. empyema) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.5. Martwicze zapalenie powięzi (łac. fascitis necroticans) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.6. Zastrzał (łac. panaritium) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.7. Zanokcica (łac. paronychia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.8. Wrastający paznokieć (łac. unguis incarnatus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.9. Bakteryjne choroby kojarzone zwykle z chirurgią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4. Zakażenia szpitalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
4.1. Patogeny alarmowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
4.2. Zakażenie miejsca operowanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
4.3. Inne zakażenia szpitalne w chirurgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4.4. Drogi szerzenia się zakażeń szpitalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4.5. Czynniki zwiększające ryzyko zakażenia szpitalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
4.6. Profilaktyka okołooperacyjna przeciw zakażeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
4.7. Racjonalna antybiotykoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
4.8. Zakażenie materiału wszczepionego w tkanki (implantów) . . . . . . . . . . . . . . . . 46
5. Gospodarka wodno-elektrolitowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
5.1. Fizjologiczne mechanizmy regulacji gospodarki wodnej i elektrolitowej . . . . . 49
5.2. Zaburzenia gospodarki wodnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
5.3. Potas i zaburzenia jego równowagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
5.4. Wapń i zaburzenia jego równowagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
6. Równowaga kwasowo-zasadowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
6.1. Mechanizmy regulacji równowagi kwasowo-zasadowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
6.2. Kwasica metaboliczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
6.3. Zasadowica metaboliczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
6.4. Zasadowica oddechowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6.5. Kwasica oddechowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
7. Hemostaza i przetaczanie krwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
7.1. Definicja hemostazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
7.2. Naturalne mechanizmy hemostazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
7.3. Czynniki zmniejszające sprawność hemostazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
7.4. Chirurgiczne metody uzyskiwania hemostazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.5. Przetaczanie krwi i jej składników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
8. Leczenie żywieniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
8.1. Przyczyny niedożywienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
8.2. Ocena stanu odżywienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
8.3. Następstwa niedożywienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
8.4. Leczenie żywieniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
8.5. Powikłania leczenia żywieniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
9. Wstrząs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
9.1. Rodzaje wstrząsu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
9.2. Patofizjologia wstrząsu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
9.3. Mechanizmy obronne organizmu we wstrząsie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
9.4. Objawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
9.5. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
9.6. Powikłania wstrząsu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
II. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
1. Umiejętności praktyczne przydatne nie tylko chirurgowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
1.1. Zmiana opatrunku na ranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
1.2. Zgłębnikowanie żołądka – zakładanie sondy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
1.3. Cewnikowanie pęcherza moczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
1.4. Zakładanie sondy Sengstakena–Blakemore’a przy krwawieniu z żylaków przełyku (ryc. 2.1. i ryc. 2.2.) . . . . . . . . 95
1.5. Lewatywa (wlew doodbytniczy oczyszczający) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
1.6. Badanie przez odbytnicę (łac. per rectum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
III. Diagnostyka w chirurgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
1. Badania diagnostyczne w chirurgii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
1.1. Badania radiologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
1.2. Badanie USG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
1.3. Tomografia rezonansu magnetycznego (ryc. 3.8.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
IV. Ostre choroby jamy brzusznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
1. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego (łac. appendicitis acuta) . . . . . . . . . . . . . . . 117
1.1. Anatomia wyrostka robaczkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
1.2. Etiopatogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
1.3. Mechanizmy obronne ograniczające stan zapalny w OZWR . . . . . . . . . . . . . . . 119
1.4. Objawy OZWR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
1.5. Badania biochemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
1.6. Badania obrazowe w diagnostyce OZWR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
1.7. Krótka obserwacja w przypadkach niepewnego rozpoznania OZWR . . . . . . . 123
1.8. Rozpoznanie różnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
1.9. Powikłania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
1.10. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
1.11. Szczególne postacie OZWR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
2. Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
2.1. Objawy kliniczne ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego . . . . . . . . . . . . . . . 131
2.2. Badania obrazowe i biochemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
2.3. Rozpoznanie różnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
2.4. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
3. Ostre zapalenie trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
3.1. Ostre obrzękowe zapalenie trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
3.2. Objawy ostrego obrzękowego zapalenia trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
3.3. Ostre, martwicze zapalenie trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
4. Przedziurawienie przewodu pokarmowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
4.1. Przedziurawienie wrzodu trawiennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
4.2. Przedziurawienie jelita grubego (okrężnicy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
5. Ostre zapalenie uchyłków esicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
5.1. Objawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
5.2. Badania obrazowe i biochemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
5.3. Rozpoznanie różnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
5.4. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
5.5. Powikłania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
6. Niedokrwienie jelit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
6.1. Objawy kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
6.2. Badania biochemiczne i obrazowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
6.3. Rozpoznanie różnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
6.4. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
7. Zapalenie otrzewnej (łac. peritonitis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
7.1. Kryteria podziału zapalenia otrzewnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
7.2. Przyczyny zapalenia otrzewnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
7.3. Mechanizmy obronne w przebiegu zapalenia otrzewnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
7.4. Rozlane zapalenie otrzewnej (łac. peritonitis diffusa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
7.5. Ograniczone (miejscowe) zapalenie otrzewnej (łac. peritonitis circumscripta) . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 171
7.6. Ropień wewnątrzbrzuszny (wewnątrzotrzewnowy) (łac. abscessus intraabdominalis) . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
8. Nieswoisty ból brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 175
8.1. Charakterystyka nieswoistego bólu brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
8.2. Potencjalne przyczyny nieswoistego bólu brzucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
V. Niedrożność jelit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
1. Niedrożność jelit (przewodu pokarmowego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
1.1. Niedrożność czynnościowa (porażenna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
1.2. Przyczyny niedrożności mechanicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
1.3. Klasyfikacja i podział niedrożności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
1.4. Objawy kliniczne niedrożności mechanicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
1.5. Badania obrazowe i biochemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
1.6. Patofizjologia niedrożności mechanicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
1.7. Leczenie niedrożności mechanicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
VI. Choroby chirurgiczne leczone planowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
1. Przepukliny brzuszne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
1.1. Stałe elementy przepukliny brzusznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
1.2. Przyczyny powstawania przepuklin brzusznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
1.3. Rozpoznawanie przepuklin brzusznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
1.4. Rozpoznanie różnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
1.5. Przepuklina pachwinowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
1.6. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
1.7. Przepuklina udowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
1.8. Przepuklina okołopępkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
1.9. Przepuklina pooperacyjna (w bliźnie pooperacyjnej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
1.10. Powikłania przepuklin brzusznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
1.11. Szczególne rodzaje przepuklin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
1.12. Rzadkie przepukliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
2. Kamica pęcherzykowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.1. Anatomia zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.2. Etiopatogeneza − tworzenie się kamieni żółciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
2.3. Czynniki sprzyjające powstawaniu kamieni w pęcherzyku żółciowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 225
2.4. Kamica pęcherzyka żółciowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2.5. Kamica dróg żółciowych (przewodowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
3. Choroby przełyku i okołoprzełykowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
3.1. Choroba refluksowa przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease – GERD) . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 236
3.2. Przepukliny rozworu przełykowego przepony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
3.3. Achalazja (kurcz wpustu) (łac. achalasia cardiae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
3.4. Uchyłki przełyku (łac. recessus oesophagei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
4. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
4.1. Etiopatogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
4.2. Regulacja wydzielania kwasu solnego w żołądku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
4.3. Operacje zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku . . . . . . . . . . . . . 243
4.4. Powikłania po operacjach zmniejszających wydzielanie kwasu solnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
5. Krwawienie do przewodu pokarmowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
5.1. Krwawienie do górnego odcinka przewodu pokarmowego (w skrócie gopp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
5.2. Krwawienie do dolnego odcinka przewodu pokarmowego (w skrócie dopp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
6. Choroby okołoodbytowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
6.1. Anatomia końcowej części odbytnicy i odbytu (ryc. 6.16.) . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
6.2. Choroba hemoroidalna (żylaki odbytu) (łac. varices haemorroidales) . . . . . . . 263
6.3. Szczelina odbytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
6.4. Przetoka odbytu (okołoodbytowa) (łac. fistula ani, fistula perianalis) . . . . . . . 266
6.5. Zatoka włosowa (łac. sinus pilonidalis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
6.6. Nietrzymanie stolca (łac. incontinentio fecalis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
7. Choroby śledziony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
7.1. Powiększenie śledziony (łac. splenomegalia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
7.2. Choroby śledziony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
7.3. Małopłytkowość samoistna (łac. thrombocytopenia essentialis) . . . . . . . . . . . . 271
VII. Choroby zapalne jelit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
1. Choroba Leśniowskiego–Crohna (zapalenie jelita końcowego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
1.1. Diagnostyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
1.2. Leczenie choroby Leśniowskiego–Crohna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
1.3. Przebieg choroby i rokowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
2. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (łac. colitis ulcerosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
2.1. Patomorfologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
2.2. Diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
2.3. Objawy kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
2.4. Badania obrazowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
2.5. Badania biochemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
2.6. Pozajelitowe objawy towarzyszące wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 283
2.7. Różnicowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
2.8. Powikłania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
2.9. Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
2.10. Przebieg choroby i rokowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
VIII. Nowotwory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
1. Wstęp do chirurgii nowotworów złośliwych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
1.1. Podział nowotworów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
1.2. Wczesne wykrywanie nowotworów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
1.3. Pobieranie materiału do badania histopatologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
1.4. Badanie histopatologiczne materiału pobranego w trakcie biopsji . . . . . . . . . . 297
1.5. Rodzaje operacji w leczeniu nowotworów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
2. Epidemiologia nowotworów złośliwych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
2.1. Zachorowalność na najczęstsze nowotwory złośliwe i umieralność z ich powodu, w grupach wiekowych i w zależności od płci . . . . . . 301
2.2. Perspektywy dotyczące zachorowalności na nowotwory złośliwe . . . . . . . . . . . 302
2.3. Zachorowalność na najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce w 2010 roku . . . 302
3. Rak płuca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
3.1. Stopnie zaawansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
3.2. Diagnostyka raka płuca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
3.3. Leczenie raka płuca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
3.4. Leczenie raka niedrobnokomórkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
3.5. Leczenie raka drobnokomórkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
3.6. Wyleczalność raka płuca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
4. Rak sutka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
4.1. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
4.2. Histopatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
4.3. Czynniki ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
4.4. Diagnostyka raka sutka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
4.5. Leczenie raka sutka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
4.6. Wczesne wykrywanie raka piersi (badania przesiewowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
4.7. Wyleczalność rak piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
4.8. Szczególne postaci raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
5. Rak przełyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
5.1. Czynniki ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
5.2. Stopnie zaawansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
5.3. Diagnostyka raka przełyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
5.4. Leczenie raka przełyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
5.5. Wyleczalność raka przełyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
6. Rak żołądka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
6.1. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
6.2. Etiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
6.3. Czynniki ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
6.4. Lokalizacja raka w żołądku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
6.5. Drogi rozsiewu raka żołądka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
6.6. Diagnostyka raka żołądka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
6.7. Czynniki rokownicze w raku żołądka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
6.8. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
6.9. Rokowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
6.10. Inne nowotwory żołądka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
7. Rak jelita grubego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
7.1. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
7.2. Etiologia i czynniki ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
7.3. Stopnie zaawansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
7.4. Lokalizacja raka w jelicie grubym i drogi rozsiewu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
7.5. Diagnostyka raka okrężnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
7.6. Czynniki rokownicze w raku okrężnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
7.7. Leczenie raka okrężnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
7.8. Wyleczalność raka okrężnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
7.9. Dziedziczny rak jelita grubego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
7.10. Dziedziczny, niepolipowaty rak jelita grubego (HNPCC – zespół Lyncha) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
7.11. Rodzinna polipowatość gruczolakowata (ang. familial adenomatous polyposis – FAP) . . . . . . . . . . . . . . . . 353
7.12. Pozaokrężnicze objawy w rodzinnej polipowatości gruczolakowatej . . . . . . . 353
7.13. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
8. Rak odbytnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
8.1. Diagnostyka raka odbytnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
8.2. Leczenie raka odbytnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
8.3. Postępowanie paliatywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
8.4. Wyleczalność raka odbytnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
9. Rak trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
9.1. Diagnostyka raka trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
9.2. Leczenie raka trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
9.3. Rokowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
10. Rak pęcherzyka żółciowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
10.1. Diagnostyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
10.2. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
10.3. Rokowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
10.4. Rak dróg żółciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
11. Rak tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
11.1. Rodzaje raka tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
11.2. Rozpoznawanie raka tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
11.3. Diagnostyka guzków tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
11.4. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
12. Nowotwory złośliwe skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
12.1. Czerniak skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
12.2. Rak skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
IX. Urazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
1. Oparzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
1.1. Podział oparzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
1.2. Patofizjologia oparzenia. Choroba oparzeniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
1.3. Leczenie oparzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
1.4. Powikłania po oparzeniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
1.5. Oparzenia elektryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
1.6. Oparzenia chemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
2. Urazy głowy (czaszkowo-mózgowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
2.1. Zasady diagnostyki urazów głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
2.2. Objawy przedmiotowe ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
2.3. Badania obrazowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
2.4. Wstrząśnienie mózgu (łac. commotio cerebri) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
2.5. Stłuczenie mózgu (łac. contusio cerebri) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
2.6. Krwiaki wewnątrzczaszkowe pourazowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
2.7. Złamania kości czaszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
2.8. Krwawienie podpajęczynówkowe pourazowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
3. Złamania kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
3.1. Postępowanie na miejscu wypadku i w SOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
3.2. Diagnostyka i leczenie złamań kręgosłupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
4. Złamania miednicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
4.1. Podział złamań miednicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
4.2. Diagnostyka i leczenie złamań miednicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
5. Urazy jamy brzusznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
5.1. Pęknięcie śledziony (łac. ruptura lienis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
5.2. Pęknięcie wątroby (łac. ruptura hepatis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
5.3. Obrażenia trzustki (łac. ruptura pancreatis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
5.4. Rozerwanie krezki jelita cienkiego lub poprzecznicy (ryc. 9.11.–9.13.) . . . . . . 414
5.5. Urazowe pęknięcie przewodu pokarmowego (łac. ruptura tractus digestivi) . . . 416
5.6. Krwiaki zaotrzewnowe (łac. haematoma retroperinealis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
5.7. Powikłania po obrażeniach narządów jamy brzusznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
6. Obrażenia wielonarządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
6.1. Przyczyny urazów wielonarządowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
6.2. Częstość uszkodzeń różnych okolic ciała w urazie wielonarządowym . . . . . . . 421
6.3. Postępowanie z chorym z urazem wielonarządowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
6.4. Postępowanie z chorym niestabilnym hemodynamicznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
6.5. Postępowanie z chorym w stanie stabilnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
6.6. Badania obrazowe i biochemiczne wykonywane u chorych z urazami wielonarządowymi . . . . . . . . . 425
6.7. Postępowanie przy uszkodzeniu poszczególnych narządów . . . . . . . . . . . . . . . 427
X. Urologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
1. Kamica dróg moczowych (łac. urolithiasis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
1.1. Klasyfikacja kamieni moczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
1.2. Diagnostyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
1.3. Rozpoznanie różnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
1.4. Leczenie kamicy moczowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
2. Zakażenia dróg moczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
2.1. Niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego (łac. cystitis) . . . . . . . . . . . . . . . 438
2.2. Niepowikłane odmiedniczkowe zapalenie nerek (łac. pyelonephritis) . . . . . . . 439
2.3. Powikłane zapalenie dróg moczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
2.4. Posocznica moczowa (łac. urosepsis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
2.5. Zakażenia izolowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
2.6. Zapalenie jądra i najądrza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
3. Łagodny rozrost gruczołu krokowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
3.1. Objawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
3.2. Diagnostyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
3.3. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
4. Nowotwory układu moczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
4.1. Rak gruczołu krokowego (łac. carcinoma prostatae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
4.2. Rak nerki (łac. carcinoma renis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
4.3. Rak jądra (łac. carcinoma testis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
4.4. Rak pęcherza moczowego (łac. carcinoma vesicae urinariae) . . . . . . . . . . . . . . 459
5. Urazy dróg moczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
5.1. Urazy nerek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
5.2. Urazy moczowodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
5.3. Urazy pęcherza moczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
XI. Chirurgia naczyniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
1. Choroby tętnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
1.1. Przewlekła niedrożność miażdżycowa tętnic kończyn dolnych . . . . . . . . . . . . 475
1.2. Ostre nieurazowe niedokrwienie kończyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
1.3. Uszkodzenia tętnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
1.4. Zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń (choroba Bürgera, łac. thrombangitis obliterans) . . . . . . . . .. . . . . . 491
1.5. Choroba i zespól Raynauda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
1.6. Tętniaki aorty brzusznej i tętnic biodrowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
1.7. Tętniaki tętnic obwodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
1.8. Choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . 500
1.9. Niedokrwienie narządów jamy brzusznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
2. Choroby żył kończyn dolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
2.1. Objawy kliniczne chorób żył . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
2.2. Badania obrazowe i biochemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
2.3. Żylaki kończyn dolnych (łac. varices membri inferioris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
2.4. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (zakrzepica żył głębokich) (łac. thrombophlebitis profunda, ang. deep venous thrombosis – DVT) . . . . . . 514
XII. Torakochirurgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
1. Urazy klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
1.1. Diagnostyka urazów klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
1.2. Obrażenia rusztowania kostnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
1.3. Odma opłucnowa pourazowa (łac. pneumothorax) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
1.4. Krwiak opłucnej (łac. haemothorax) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
1.5. Stłuczenie płuca (łac. contusio pulmonis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
1.6. Rozerwanie i pękniecie płuca (łac. ruptura pulmonis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
1.7. Uszkodzenie tchawicy i oskrzeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
1.8. Urazy serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542
1.9. Urazy przełyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
2. Choroby chirurgiczne klatki piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
2.1. Odma opłucnowa samoistna (łac. pneumothorax spontaneous) . . . . . . . . . . . . 545
2.2. Płyn w jamie opłucnowej (łac. hydrothorax) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
2.3. Ropień płuca (łac. abscessus pulmonis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
2.4. Ropniak opłucnej (łac. empyema pleurae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
2.5. Guzy śródpiersia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
XIII. Endokrynologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
1. Choroby tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
1.1. Wole guzowate obojętne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
1.2. Wole guzowate nadczynne (choroba Plummera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556
1.3. Wole rozlane nadczynne (toksyczne) – choroba Gravesa–Basedowa . . . . . . . 558
1.4. Guz pęcherzykowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559
1.5. Niedoczynność tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
1.6. Zapalenia tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
1.7. Operacja tarczycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
1.8. Powikłania pooperacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
2. Choroby gruczołów przytarczycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
2.1. Nadczynność przytarczyc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
2.2. Niedoczynność przytarczyc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566
2.3. Rak przytarczyc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
3. Choroby nadnerczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
3.1. Hormony nadnerczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
3.2. Choroba i zespół Cushinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
3.3. Rak nadnercza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571
3.4. Guz chromochłonny (łac. pheochromocytoma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571
3.5. Hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572
3.6. Przypadkowo wykryty guz nadnercza (łac. incydentaloma) . . . . . . . . . . . . . . . . 573
4. Guzy neuroendokrynne przewodu pokarmowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
4.1. Rakowiak (łac. carinoid) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
4.2. Wyspiak trzustki (łac. insulinoma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
4.3. Gastrinoma (zespół Zollingera–Ellisona) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576
4.4. Inne, jeszcze rzadsze guzy neuroendokrynne zlokalizowane w trzustce . . . . . 577
5. Zespół mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
5.1. Zespół MEN I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
5.2. Zespół MEN IIa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
5.3. Zespół MEN IIb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
XIV. Pobieranie i przeszczepianie narządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
1. Pobieranie i przeszczepianie narządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
1.1. Narządy, których przeszczepienie obecnie się wykonuje . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
1.2. Pobieranie narządów do przeszczepienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584
1.3. Odrzucanie przeszczepu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
1.4. Przeszczepianie nerek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588
1.5. Przeszczepianie wątroby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590
1.6. Przeszczepianie trzustki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
1.7. Przeszczepianie serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592
1.8. Przeszczepianie płuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
XV. Kardiochirurgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595
1. Chirurgia serca i aorty piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597
1.1. Choroby aorty piersiowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597
1.2. Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) (łac. morbus
ischaemicus cordis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602
1.3. Nabyte, zastawkowe wady serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606
XVI. Chirurgia małoinwazyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611
1. Chirurgia małoinwazyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
1.1. Chirurgia laparoskopowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
1.2. Chirurgia endoskopowa z dostępem przez naturalne otwory ciała
(ang. natural orifice transluminal endoscopic surgery – NOTES) . . . . . . . . . . . 616
1.3. Chirurgia robotowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
1.4. Chirurgia wspomagana nawigacją komputerową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618
XVII. Chirurgia bariatryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 621
1. Chirurgiczne leczenie otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
1.1. Definicja i klasyfikacja otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
1.2. Metody leczenia chirurgicznego otyłości (operacje bariatryczne) . . . . . . . . . . . 624
1.3. Wskazania do leczenia bariatrycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
1.4. Powikłania po operacjach bariatrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626
XVIII. Chirurgia ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627
1. Chirurgia ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629
1.1. Choroby ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629
2. Urazy w obrębie ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639
2.1. Złamania kości w obrębie ręki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639
2.2. Złamanie dalszego końca kości promieniowej (dkkp) (ryc. 18.11. i 18.12.) . . . 642
2.3. Uszkodzenia ścięgien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
2.4. Uszkodzenia nerwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651
XIX. Krótkie opisy i schematy typowych operacji w chirurgii ogólnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657
1. Krótkie opisy i schematy typowych operacji w chirurgii ogólnej . . . . . . . . . . . . . . . . . 659
1.1. Operacje żołądka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 659
1.2. Operacje jelita grubego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663
1.3. Wycięcie wyrostka robaczkowego (łac. appendektomia)(ryc. 19.18.–19.26.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673
