Dna moczanowa - co to jest, przyczyny, objawy

Dna moczanowa jest przewlekłą chorobą reumatyczną, którą charakteryzuje gromadzenie się kryształów moczanu sodu w stawach. Choroba ta prowadzi do powtarzających się epizodów ostrego zapalenia stawów, objawiających się silnym bólem, zaczerwienieniem i obrzękiem. Czynnikiem ryzyka jest podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi, który wynika z diety bogatej w puryny, predyspozycji genetycznych, stylu życia, a także innych stanów zdrowotnych.

Dna moczanowa - definicja

Dna moczanowa powstaje w wyniku odkładania się kryształów moczanu sodu w tkance łącznej, przede wszystkim w obrębie stawów. Proces ten prowadzi do epizodów ostrego zapalenia stawów, manifestujących się silnym bólem, zaczerwienieniem, obrzękiem oraz ograniczeniem ruchomości w dotkniętych stawach. Choroba ta często atakuje duży palec u nogi, co jest określane mianem podagry, choć może dotykać również inne stawy.

Dna moczanowa (artretyzm, skaza moczanowa) to choroba reumatyczna, charakteryzująca się przewlekłym stanem zapalnym stawów.

Definicja dny moczanowej

Dna moczanowa występuje znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet i ma tendencję do nasilania się z wiekiem. Predyspozycje genetyczne, dieta bogata w puryny (obecne w czerwonym mięsie, niektórych rybach i alkoholu), otyłość oraz niektóre choroby nerek są czynnikami ryzyka, które mogą przyczyniać się do rozwoju tej choroby.

Przyczyny dny moczanowej 

Przyczyny dny moczanowej są wieloczynnikowe i związane głównie z nadmiernym gromadzeniem się kwasu moczowego we krwi, co medycznie określa się jako hiperurykemia. Kwas moczowy powstaje jako produkt przemiany puryn, które są obecne w wielu produktach spożywczych, takich jak mięso, ryby, rośliny strączkowe oraz niektóre napoje i dodatki do żywności. W normalnych warunkach kwas moczowy jest filtrowany przez nerki i wydalany z moczem. Gdy jednak jego produkcja przewyższa zdolności wydalnicze nerek lub gdy dochodzi do jego nadmiernej produkcji, stężenie kwasu moczowego we krwi rośnie, prowadząc do jego krystalizacji i odkładania się w stawach.

Czynniki ryzyka rozwinięcia dny moczanowej to: 

• Dieta bogata w puryny – spożywanie dużych ilości czerwonego mięsa, niektórych rodzajów ryb, a także produktów bogatych we fruktozę może prowadzić do zwiększonego poziomu kwasu moczowego.
• Alkohol – regularne spożywanie alkoholu, szczególnie piwa i mocnych alkoholi, zwiększa ryzyko hiperurykemii.
• Niektóre leki – leki moczopędne, które są często stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, oraz niacyna mogą podnosić poziom kwasu moczowego.
• Choroby nerek – niewydolność nerek skutkuje zmniejszeniem zdolności do filtracji i wydalania kwasu moczowego, co prowadzi do jego akumulacji.
• Choroby nowotworowe i ich leczenie – zwłaszcza chemioterapia może powodować szybki rozpad komórek, co z kolei skutkuje zwiększoną produkcją kwasu moczowego.
• Predyspozycje genetyczne – czynniki dziedziczne mogą wpływać na skłonność do podwyższonego poziomu kwasu moczowego oraz większą wrażliwość na jego efekty w organizmie.

Objawy dny moczanowej 

Objawy dny moczanowej charakteryzują się nagłym i intensywnym początkiem, zwykle występującym w nocy, co prowadzi do ostrych epizodów zapalenia stawów. Charakterystyczne dla tej choroby są krótkotrwałe ataki, które mogą trwać od kilku godzin do około 10 dni, z możliwością długich okresów bezobjawowych trwających tygodnie, miesiące, a nawet lata.

Podczas ostrego napadu zapalenia stawów pacjenci doświadczają silnego bólu, który zwykle eskaluje w ciągu pierwszych kilku godzin od początku ataku. Ból jest na tyle intensywny, że może znacznie ograniczać zdolność do poruszania się i wykonywania codziennych czynności. Dotknięty staw, często jest to duży palec u nogi, staje się czerwony, obrzmiały i gorący na dotyk, co wizualnie przypomina objawy zakażenia. Wokół chorego stawu skóra może ulegać łuszczeniu się, dodatkowo pogarszając dyskomfort pacjenta.

Oprócz lokalnych objawów w stawach dna moczanowa może wywoływać objawy ogólnoustrojowe takie jak gorączka, dreszcze oraz ogólne uczucie rozbicia i zmęczenia. Te systemowe reakcje organizmu są odpowiedzią na silny stan zapalny i mogą nasilać uczucie dyskomfortu u pacjenta.

Intensywne epizody bólowe oraz towarzyszące im objawy są kluczowe dla rozpoznania dny moczanowej i często stanowią przesłankę do dalszej diagnostyki w celu potwierdzenia obecności kryształów moczanu sodu w płynie stawowym, co jest krytyczne dla właściwego postawienia diagnozy.

Przebieg dny moczanowej 

Dna moczanowa objawy ma dość charakterystyczne, tak jak i przebieg choroby, który dzieli się na cztery główne fazy:

1. Bezobjawowa hiperurykemia – w tej fazie początkowej, pacjenci mają podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi, jednak nie manifestują żadnych objawów fizycznych. Ta faza może trwać wiele lat, a ryzyko przejścia do pełnoobjawowej formy dny moczanowej zwiększa się z wiekiem oraz w zależności od stopnia hiperurykemii.
2. Ostre napady zapalenia stawów – charakteryzuje się niespodziewanymi, intensywnymi bólami stawów, najczęściej pojawiającymi się w nocy. Objawy te są bardzo bolesne i mogą uniemożliwić normalne funkcjonowanie. Te epizody bólowe mogą powtarzać się przez kolejne noce, trwając od 7 do 14 dni. W trakcie ataków stężenie kwasu moczowego we krwi może być normalne, jednak zazwyczaj obserwuje się zwiększenie wskaźników zapalnych takich jak OB, CRP oraz liczba leukocytów. U kobiet przed menopauzą, gdy dochodzi do ostrych ataków, przeważnie mają one podłoże genetyczne.
3. Okresy międzynapadowe – jeżeli nie zostanie zastosowane odpowiednie leczenie, choroba może przejść w fazę przewlekłą po około 10 latach od pierwszego napadu. Fazy te charakteryzują się okresami bez objawów, które początkowo mogą trwać od kilku tygodni do kilku lat, jednak z czasem okresy te ulegają skróceniu. W międzyczasie może występować chroniczny ból i trwały obrzęk stawów.
4. Dna przewlekła (zaawansowana) – brak leczenia i prowadzenie niezdrowego stylu życia, a w tym palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu czy dieta bogata w tłuszcze, może prowadzić do zaawansowanej formy choroby. Na tym etapie mogą występować trwałe uszkodzenia kości i stawów, co prowadzi do znacznego ograniczenia ruchomości, a nawet niepełnosprawności. Postępujący wzrost poziomu kwasu moczowego może również doprowadzić do niewydolności nerek.

Diagnoza dny moczanowej 

Diagnostyka dny moczanowej jest procesem, który wymaga od lekarza przeprowadzenia szeregu badań w celu potwierdzenia diagnozy oraz wykluczenia innych możliwych przyczyn zapalenia stawów. Rozpoznanie dny moczanowej opiera się na kombinacji badań klinicznych, laboratoryjnych i obrazowych, które razem pozwalają na dokładne określenie charakteru choroby:

• Badanie poziomu kwasu moczowego we krwi – jedno z kluczowych badań, które pomaga zidentyfikować hiperurykemię. Warto zaznaczyć, że chociaż podwyższony poziom kwasu moczowego jest silnie związany z dną moczanową, to nie zawsze jego wysokie stężenie występuje podczas aktywnego ataku choroby. 
• Badanie płynu stawowego – najbardziej wiarygodna metoda diagnozowania dny moczanowej. Płyn stawowy pobrany w trakcie aspiracji stawu jest badany pod mikroskopem w celu wykrycia charakterystycznych, ostro zakończonych, igłowatych kryształów moczanu sodu, które potwierdzają obecność dny. 
• Badania obrazowe - chociaż nie są one główną metodą diagnostyczną w przypadku dny moczanowej, mogą być pomocne w ocenie długoterminowych zmian w stawach spowodowanych przewlekłym stanem zapalnym. Rentgenowskie zdjęcie RTG może ujawnić charakterystyczne ubytki kostne i inne zmiany zwyrodnieniowe. 

Leczenie dny moczanowej 

Leczenie dny moczanowej koncentruje się przede wszystkim na dwóch aspektach: łagodzeniu bólu i innych objawów podczas ostrego ataku oraz na profilaktyce mającej na celu zapobieganie przyszłym napadom i minimalizowanie ich intensywności. Podczas ostrzejszych epizodów bólowych skuteczne okazują się niesteroidowe leki przeciwzapalne, które pomagają złagodzić ból i zredukować stan zapalny. W przypadkach, gdy NSAID są niewystarczające, stosuje się glikokortykosteroidy, które szybko i efektywnie zwalczają zapalenie. Dodatkowo kolchicyna, stary, ale wciąż popularny lek, jest używana do redukcji poziomu kwasu moczowego oraz do łagodzenia bólu i stanu zapalnego, chociaż jej działanie może być obarczone skutkami ubocznymi.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki, które albo zmniejszają produkcję kwasu moczowego, jak allopurynol czy febuksostat, albo zwiększają jego wydalanie z moczem, np. probenecyd. Warto zauważyć, że niektóre leki moczopędne, stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, mogą podnosić poziom kwasu moczowego, dlatego często zaleca się ich zamianę na inne, równie efektywne środki, które nie wpływają negatywnie na metabolizm kwasu moczowego. Taka kompleksowa strategia leczenia i profilaktyki pozwala na skuteczne zarządzanie dną moczanową, minimalizując ryzyko przewlekłego uszkodzenia stawów oraz związanych z tym powikłań.