Katar sienny – co to jest, objawy, leczenie

Katar alergiczny, znany również jako alergiczny nieżyt nosa bądź katar sienny, jest przewlekłą chorobą zapalną błony śluzowej nosa wywołaną przez reakcję alergiczną na alergeny wziewne. Alergeny te mogą obejmować: pyłki roślin, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego oraz zarodniki pleśni. Choroba ta objawia się przede wszystkim: wodnistą wydzieliną z nosa, świądem nosa, kichaniem oraz łzawieniem oczu. Katar alergiczny może występować sezonowo, związany z okresem pylenia roślin (katar sienny) albo całorocznie, gdy wywoływany jest przez alergeny obecne w otoczeniu przez cały rok.

Katar sienny – definicja

Katar sienny to schorzenie, które znacznie obniża jakość życia pacjentów, wpływając na ich codzienne funkcjonowanie, sen oraz koncentrację.

Katar sienny (alergiczny nieżyt nosa) to zapalna reakcja błony śluzowej nosa, spowodowana narażeniem na alergeny wziewne.

Definicja kataru siennego

Patofizjologia choroby obejmuje mechanizmy immunologiczne, w tym reakcję nadwrażliwości typu I, w której prymarną rolę odgrywają przeciwciała IgE. Po pierwszym kontakcie z alergenem, organizm uczulonego pacjenta wytwarza przeciwciała IgE, które przy ponownym kontakcie z alergenem prowadzą do aktywacji komórek tucznych i bazofilów. W wyniku tej reakcji uwalniane są mediatory zapalne takie, jak histamina, co prowadzi do wystąpienia objawów charakterystycznych dla kataru alergicznego.

Przyczyny kataru siennego

Główną przyczyną kataru siennego jest nadmierna reakcja układu odpornościowego na obecność alergenów w błonie śluzowej nosa. Kiedy alergeny, np. pyłki drzew czy traw, dostają się do dróg oddechowych, układ immunologiczny traktuje je jako zagrożenie i uruchamia reakcję obronną. W wyniku tego dochodzi do uwalniania histaminy oraz innych substancji chemicznych, które powodują typowe objawy kataru siennego takie, jak: świąd nosa, zatkanie nosa, wodnisty wyciek, kichanie oraz zaczerwienienie i łzawienie oczu.

Katar sienny pojawia się sezonowo, najczęściej w okresie pylenia roślin, zaś całoroczny alergiczny nieżyt nosa który jest spowodowany alergenami obecnymi przez cały rok, takimi, jak roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt, nie znika w zależności od czasu. Typowe objawy kataru siennego obejmują nie tylko świąd i zatkanie nosa, ale także alergiczne zapalenie spojówek oraz bóle głowy spowodowane obrzękiem błony śluzowej nosa. Wiedza o tych dwóch aspektach pozwala odróżnić katar alergiczny całoroczny od sezonowego kataru siennego. Przyczyny kataru alergicznego pokrywają się zatem z przyczynami kataru siennego.

Typowe objawy kataru siennego

Katar sienny, zwany również alergicznym nieżytem nosa, jest powszechnym schorzeniem wywołanym przez alergeny wziewne takie, jak: pyłki traw, drzew, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt czy zarodniki pleśni. Objawy kataru siennego mogą znacznie wpływać na jakość życia pacjenta, powodując nie tylko dyskomfort, ale również zaburzenia koncentracji oraz problemy ze snem. Do typowych objawów kataru siennego należą:

• kichanie – jedno z najczęstszych i najbardziej charakterystycznych objawów kataru siennego,
• wodnista wydzielina z nosa – często towarzyszy kichaniu, powodując uczucie zatkanego nosa,
• zatkany nos – wynik obrzęku błony śluzowej nosa, utrudniający oddychanie,
• swędzenie nosa – często prowadzi do ciągłego pocierania nosa,
• łzawienie oczu – związane z alergicznym zapaleniem spojówek,
• zaczerwienienie spojówek – objaw towarzyszący łzawieniu oczu, często mylony z infekcją spojówek,
• świąd nosa – intensywne swędzenie, które może być bardzo uciążliwe,
• obrzęk powiek – powoduje zmęczony wygląd oczu oraz może utrudniać widzenie,
• bóle głowy – często wynik zatkanego nosa, a także braku dostatecznego dopływu powietrza przez nos,
• niewielki wzrost temperatury ciała – niekiedy towarzyszy innym objawom, ale nie jest to gorączka,
• ból gardła – spowodowany spływaniem wydzieliny z nosa po tylnej ścianie gardła,
• zatkanie uszu – może wystąpić z powodu obrzęku błon śluzowych nosa i zatok,
• objawy ogólnoustrojowe – zmęczenie, złe samopoczucie, które mogą prowadzić do zaburzeń koncentracji.

Objawy te zazwyczaj nasilają się w okresach, gdy występuje wysokie stężenie pyłków w powietrzu, co często koreluje z okresem pylenia roślin. W przypadkach całorocznego alergicznego nieżytu nosa, jego objawy mogą występować przez cały rok, zależnie od narażenia na alergeny takie, jak roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt.

Właściwa diagnoza i leczenie kataru siennego są bazowe dla poprawy jakości życia pacjentów. Leczenie obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i unikanie alergenów. Objawy kataru siennego mogą być mylone z innymi schorzeniami, dlatego ważne jest, aby dokładnie je rozpoznać i zastosować odpowiednie metody leczenia.

Diagnostyka alergicznego nieżytu nosa

Diagnostyka stosowana przy alergicznym nieżycie nosa jest bazowa dla prawidłowego rozpoznania i skutecznego leczenia tego schorzenia. Alergiczny nieżyt nosa, znany również jako katar sienny, jest często mylony z innymi postaciami nieżytu nosa, dlatego precyzyjna diagnoza jest niezbędna. Proces obejmuje zwykle:

• Wywiad medyczny – pierwszym krokiem w diagnozowaniu alergicznego nieżytu nosa jest dokładny wywiad medyczny. Lekarz zbiera informacje o objawach kataru siennego, takich jak świąd nosa, łzawienie oczu, swędzenie oczu, ból głowy, obrzęk błony śluzowej nosa oraz okresy występowania objawów. Szczególną uwagę zwraca się na objawy alergii oraz związane z nimi czynniki wyzwalające, jak pyłki traw, sierść kota czy roztocza kurzu domowego.
• Badanie fizykalne – lekarz przeprowadza badanie fizykalne, zwracając uwagę na objawy takie jak obrzęk błony śluzowej nosa, zaczerwienienie spojówek, wodnisty wyciek z nosa, obrzęk powiek oraz inne objawy uczulenia. Badanie może również obejmować ocenę tylnej ściany gardła pod kątem obecności spływającej wydzieliny.
• Testy skórne – testy skórne są jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych w alergologii. Polegają na nakłuciu skóry i wprowadzeniu niewielkiej ilości alergenu, aby ocenić reakcję alergiczną. Wyniki testów skórnych pozwalają na identyfikację konkretnych alergenów wywołujących objawy alergicznego nieżytu nosa.
• Badania krwi – badania krwi, takie jak oznaczenie poziomu przeciwciał IgE, są pomocne w potwierdzeniu alergii. Podwyższony poziom IgE wskazuje na reakcję alergiczną. Testy te mogą być szczególnie przydatne w przypadkach, gdy testy skórne nie mogą być wykonane.
• Testy prowokacyjne – w niektórych przypadkach stosuje się testy prowokacyjne, polegające na bezpośrednim wprowadzeniu alergenu do nosa, aby ocenić reakcję błony śluzowej. Testy te pomagają potwierdzić diagnozę alergicznego nieżytu nosa.
• Ocenę czynnościową nosa – badania takie jak rinomanometria przednia i tylna mogą być stosowane do oceny przepływu powietrza przez nos, co pomaga w ocenie nasilenia zatkania nosa.
• Badania obrazowe – w rzadkich przypadkach, gdy diagnoza nie jest jasna, lekarz może zlecić badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI) zatok przynosowych, aby wykluczyć inne przyczyny objawów.
• Analizę środowiskową – często pacjentom zaleca się prowadzenie dziennika objawów i czynników wyzwalających, co może pomóc w identyfikacji alergenów środowiskowych, takich jak pyłki roślin czy zarodniki grzybów, które powodują objawy.

Dokładna diagnoza alergicznego nieżytu nosa pozwala na skuteczne leczenie, które może obejmować unikanie alergenów, stosowanie leków przeciwhistaminowych, glikokortykosteroidów donosowych oraz immunoterapię swoistą. Właściwe rozpoznanie jest prymarne dla poprawy jakości życia pacjentów cierpiących na alergiczny nieżyt nosa.

Leczenie alergicznego nieżytu nosa

Leczenie alergicznego nieżytu nosa, znanego również jako katar sienny, obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i niefarmakologiczne metody mające na celu złagodzenie objawów oraz zapobieganie ich nawrotom. Do metod leczenia alergicznego nieżytu nosa zaliczamy dwie metody, jedną polegającą na podawaniu farmakoterapii, zaś drugą na niefarmakologicznych sposobach leczenia:

• Farmakoterapia:
  • Leki przeciwhistaminowe – stosowane doustnie bądź donosowo, są podstawą leczenia alergicznego nieżytu nosa. Działają przez blokowanie receptorów histaminowych H1, co redukuje objawy takie, jak: świąd nosa, kichanie oraz wodnista wydzielina. Przykłady zawartych substancji obejmują: cetyryzynę, loratadynę i feksofenadynę.
  • Glikokortykosteroidy donosowe – są najbardziej skuteczne w leczeniu średnio ciężkiego i ciężkiego alergicznego nieżytu nosa. Zmniejszają stan zapalny błony śluzowej nosa, łagodząc objawy takie, jak: zatkany nos, świąd nosa oraz kichanie. Przykłady zawartych substancji to: flutikazon, mometazon i budezonid.
  • Leki przeciwleukotrienowe – stosowane w przypadku, gdy pacjent ma także astmę oskrzelową. Montelukast jest najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy.
  • Kromony – takie, jak kromoglikan sodu, są stosowane jako leki donosowe, szczególnie u dzieci, działając poprzez stabilizację komórek tucznych i zapobieganie uwalnianiu mediatorów zapalnych.
  • Dekongestanty – stosowane krótko, mogą pomóc w zmniejszeniu obrzęku błony śluzowej nosa i ułatwić oddychanie. Jednak ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do tzw. zjawiska „odbicia”, czyli nasilenia objawów po odstawieniu.
• Niefarmakologiczne metody leczenia:
  • Unikanie alergenów – bazowe jest identyfikowanie i unikanie alergenów wywołujących objawy. Dla osób uczulonych na pyłki traw, drzewa czy zarodniki pleśni, zaleca się unikanie wychodzenia na zewnątrz podczas wysokiego stężenia pyłków, używanie filtrów powietrza oraz zamykanie okien.
  • Płukanie nosa – Domowe sposoby na katar to regularne płukanie nosa roztworem soli fizjologicznej może pomóc w usuwaniu alergenów z błony śluzowej nosa oraz zmniejszeniu stanu zapalnego.
  • Immunoterapia swoista (odczulanie) – jest to metoda leczenia polegająca na stopniowym podawaniu rosnących dawek alergenu w celu wywołania tolerancji immunologicznej. Może być stosowana w postaci zastrzyków podskórnych bądź tabletek podjęzykowych. Immunoterapia jest szczególnie skuteczna w przypadku alergii na: pyłki traw, roztocza kurzu domowego oraz sierść zwierząt.

Leczenie alergicznego nieżytu nosa wymaga zróżnicowanego podejścia, obejmującego zarówno leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy donosowe, jak i unikanie alergenów oraz płukanie nosa. W cięższych przypadkach i przy współistniejącej astmie oskrzelowej, stosuje się również leki przeciwleukotrienowe. Immunoterapia swoista stanowi długoterminowe rozwiązanie dla pacjentów z ciężkimi objawami, których nie udaje się kontrolować standardowym leczeniem.