Mastocytoza - co to jest, przyczyny, objawy, diagnostyka

Mastocytoza to choroba, w wyniku której w organizmie pacjenta powstaje nadmiar komórek tucznych, tzw. mastocytów. Te komórki, naturalnie występujące głównie w szpiku kostnym oraz tkankach reagują na różne alergie i stany zapalne organizmu. W mastocytozie, mastocyty są produkowane w nadmiarze, co prowadzi do ich nagromadzenia w różnych organach i tkankach, wywołując szereg objawów, które mogą znacząco wpływać na jakość życia pacjenta.

Mastocytoza - definicja

Mastocytoza jest kategoryzowana jako skórna lub układowa, zależnie od stopnia zaangażowania różnych organów i tkanek. Mastocytoza skórna charakteryzuje się przede wszystkim zmianami skórnymi i jest częściej diagnozowana u dzieci, podczas gdy forma układowa może wpływać na przewód pokarmowy, wątrobę, śledzionę, szpik kostny oraz węzły chłonne, manifestując się szerszym spektrum objawów. Mechanizmy patogenetyczne mastocytozy nie są w pełni zrozumiałe, lecz wiadomo, że w większości przypadków jest to choroba sporadyczna, a nie dziedziczona.

Mastocytoza to grupa chorób nowotworowych, wynikająca z nadmiernej proliferacji mastocytów, czyli komórek tucznych, które są integralnym składnikiem układu odpornościowego.

Definicja mastocytozy

Pochodzą one ze szpiku kostnego i pełnią kluczową rolę w reakcjach alergicznych i zapalnych przez proces zwaną degranulacją. W czasie degranulacji mastocyty uwalniają szereg mediatorów, a dokładnie histaminy, tryptazy, cytokiny, i proteazy, co może przyczyniać się do różnorodnych reakcji patologicznych, w tym wstrząsu anafilaktycznego.

Mastocytoza układowa

Mastocytoza układowa jest zaawansowaną formą mastocytozy, w której dochodzi do rozsiewu patologicznie zmienionych mastocytów poza skórę do wielu narządów i tkanek. W mastocytozie układowej, mastocyty mogą gromadzić się w szpiku kostnym, wątrobie, śledzionie oraz przewodzie pokarmowym, co prowadzi do szerokiej gamy objawów, zależnych od stopnia i lokalizacji zaangażowania.

Objawy gastroenterologiczne takie jak ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka oraz malabsorpcja mogą być wynikiem degranulacji mastocytów w przewodzie pokarmowym. Zajęcie wątroby i śledziony może prowadzić do hepatomegalii (powiększenie wątroby) i splenomegalii (powiększenie śledziony), co może mieć wpływ na funkcjonowanie tych organów. W przypadku zaangażowania szpiku kostnego, może dojść do zaburzeń hematologicznych, na przykład anemii, leukopenii czy trombocytopenii. Diagnostyka mastocytozy układowej często obejmuje badania krwi, biopsję szpiku kostnego oraz analizę markerów molekularnych, w tym mutacji genu KIT.

Mastocytoza skórna

Mastocytoza skórna, częściej spotykana u dzieci, jest formą mastocytozy, w której mastocyty gromadzą się głównie w skórze. Charakteryzuje się ona występowaniem różnych zmian skórnych – plamki, grudki czy pęcherze, które mogą swędzieć lub powodować dyskomfort. Zmiany te, znane jako mastocyty, mogą być wyzwalane przez czynniki zewnętrzne, takie jak fizyczne podrażnienia, zmiany temperatury, czy alergeny.

Typowym objawem mastocytozy skórnej jest reakcja dermograficzna, która polega na pojawieniu się bąbla po zarysowaniu skóry. Chociaż mastocytoza skórna jest zazwyczaj łagodniejszą formą choroby, może ona u niektórych pacjentów przekształcić się w formę układową. Leczenie skupia się głównie na łagodzeniu objawów, za pomocą antyhistaminików, a w niektórych przypadkach, przy użyciu leków przeciwleukotrienowych czy kortykosteroidów.

Objawy mastocytozy

Objawy mastocytozy manifestują się na różne sposoby, zależnie od stopnia zaangażowania tkanki i rozprzestrzeniania się mastocytów. U niektórych pacjentów obserwuje się jedynie zmiany skórne, takie jak pokrzywka barwnikowa, charakteryzująca się żółto– lub czerwonobrązowymi plamami i swędzącymi grudkami. Znany jako objaw Dariera, prawie natychmiastowe pojawienie się pokrzywki po podrażnieniu skóry jest typowe, a u niektórych mogą występować również zmiany pęcherzowe i intensywny świąd skóry.

Oprócz zmian skórnych, mastocytoza może wpływać na różne narządy, prowadząc do ich dysfunkcji, zwłaszcza wątroby, śledziony i szpiku. Powiększenie wątroby i śledziony, problemy z krwią, m.in.: niedokrwistość czy skaza krwotoczna małopłytkowa, są często spotykane. Symptomy wynikające z uwalniania mediatorów przez mastocyty mogą obejmować hipotonię, omdlenia, duszność, bóle brzucha, biegunkę, a także objawy anafilaktyczne takie jak wstrząs anafilaktyczny.

U pacjentów mogą występować również cechy uszkodzenia wątroby, zmiany w sercu, a dokładnie stenoza aortalna, oraz złamania patologiczne w wyniku osteolizy i osteoporozy. Objawy mogą również obejmować depresję i zaburzenia nastroju, a także gorączkę z bólami kostnymi, co dodatkowo komplikuje codzienne funkcjonowanie pacjentów.

Zróżnicowanie symptomów w zależności od wieku jest również znaczące. Dzieci zazwyczaj cierpią na objawy skórne, podczas gdy dorośli mogą doświadczać bardziej kompleksowych i poważnych objawów związanych z zajęciem narządów wewnętrznych.

Diagnostyka mastocytozy

Diagnostyka mastocytozy jest kompleksowym procesem, który zaczyna się od szczegółowego zebrania wywiadu medycznego i badania przedmiotowego pacjenta, mających na celu zidentyfikowanie charakterystycznych objawów choroby. Kluczowe jest tutaj rozpoznanie zmian skórnych oraz objawów związanych z dysfunkcją różnych narządów wewnętrznych.

Proces diagnostyczny obejmuje m.in.:

• Podstawowe badania krwi są niezbędne do oceny ogólnego stanu zdrowia oraz wykluczenia innych przyczyn objawów. Wyniki te mogą również wskazywać na ogólnoustrojowe zaangażowanie mastocytów, na przykład poprzez wykryte nieprawidłowości. Równie ważna jest morfologia krwi obwodowej.
• Badania obrazowe, a szczególnie ultrasonografia (USG) jamy brzusznej oraz rentgen klatki piersiowej pozwalają na ocenę stanu narządów wewnętrznych; wątroby, śledziony czy płuc. Wszystko po to, aby znaleźć ewentualne powiększenia czy inne patologie.
• Badań histopatologiczne, które obejmują wycinek ze zmienionej skóry oraz badanie szpiku kostnego. Te badania mają na celu bezpośrednie zidentyfikowanie i ocenę nacieku mastocytów. Biopsja szpiku również często zlecana jest przez lekarza.
• Badanie mutacji D816V genu KIT, które jest często obecne u pacjentów z mastocytozą układową, poza skórą, ma kluczowe znaczenie diagnostyczne. Obecność tej mutacji w zajętych narządach jest potwierdzeniem aktywacji patologicznego mechanizmu na poziomie molekularnym, co pomaga ustalić odpowiednią strategię leczenia.

Leczenie mastocytozy

Leczenie mastocytozy koncentruje się głównie na łagodzeniu objawów i minimalizacji wpływu choroby na codzienne funkcjonowanie pacjentów. Ze względu na różnorodność objawów oraz stopień zaangażowania różnych organów, terapia jest dostosowywana indywidualnie do każdego przypadku:

• Leki przeciwhistaminowe są podstawą terapii, zwłaszcza w leczeniu skórnych objawów alergicznych i reakcji spowodowanych uwalnianiem histaminy przez mastocyty. Stosowanie tych leków pomaga zmniejszyć swędzenie, pokrzywkę oraz inne reakcje alergiczne.
• Glikokortykosteroidy są używane do kontroli bardziej nasilonych objawów zapalnych oraz w sytuacjach, gdy inne terapie okazują się niewystarczające. Mają silne działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne, co jest pomocne w zaawansowanych przypadkach choroby.
• Kromoglikan sodowy działa stabilizująco na błony komórkowe mastocytów, co zapobiega ich nadmiernej degranulacji. Jest szczególnie użyteczny w kontrolowaniu objawów gastroenterologicznych, takich jak bóle brzucha czy biegunka.
• Leki przeciwleukotrienowe są skuteczne w redukcji objawów związanych z układem oddechowym, takich jak duszność czy świszczący oddech, które mogą występować w mastocytozie.

W przypadkach cięższych, kiedy mastocytoza ma charakter agresywny lub nowotworowy, konieczne może być zastosowanie terapii przeciwnowotworowej. Leki, a szczególnie midostauryna, inhibitor kinazy tyrozynowej, który celuje w mutacje genu KIT charakterystyczne dla mastocytozy, są często stosowane u pacjentów borykających się z mastocytozą. Inne opcje obejmują kladrybinę i awaprytynib, które są skuteczne w zniszczeniu patologicznych komórek. Interferon również może być używany w celu modulacji odpowiedzi immunologicznej i kontrolowania rozwoju choroby.