PODMIOTOWOŚĆ W PRACY SOCJALNO-WYCHOWAWCZEJ Z RODZINĄ

Opis

Podmiotowość w pracy socjalno-wychowawczej z rodziną. Studium fenomenograficzne doświadczeń asystentów rodziny

Autor: Małgorzata Ciczkowska-Giedziun

Niniejsza książka, wpisując się w nowe myślenie o wspieraniu rodziny i pomaganiu jej, odsłania obszary rozumienia podmiotowości istotne dla kształtowania się asystentury rodziny w pracy socjalno-wychowawczej, która z perspektywy pedagogiki społecznej jest ujmowana jako aktywność pomocowa oraz wspierająca rozwój jednostki, grupy, społeczności i której towarzyszy ulepszanie i przekształcanie środowiska. Nieinstrumentalne traktowanie rodzin oraz postrzeganie ich jako podmiotów działania społeczno-wychowawczego to cechy charakteryzujące to podejście. Takie rozumienie procesu pomagania i wspierania bliskie jest też asystenturze rodziny w jej pierwotnych założeniach...

Praca składa się z sześciu rozdziałów podzielonych na dwie części: teoretyczną i badawczą. Część teoretyczna obejmuje trzy rozdziały. Pierwszy odsłania wielość rozumienia kategorii podmiotowości w koncepcjach filozoficznych, socjologicznych, psychologicznych i pedagogicznych. Przegląd ten nie stanowi pełnego oglądu literatury ukazującej kategorię podmiotowości, ale raczej odwołuje się do tych ujęć, które inspirować mogą pracę socjalno-wychowawczą z rodziną. Wśród tych koncepcji szczególne znaczenie nadaję ujęciom psychopedagogicznym: dwupodmiotowości, niedyrektywnemu podejściu w psychologii humanistycznej, a także rozumieniu podmiotowości w pedagogice niedyrektywnej, emancypacyjnej oraz społecznej. Rozdział drugi ukazuje szeroki kontekst powstawania modelu wspierania rodziny i asystentury rodziny w Polsce. Ponadto argumentuję w nim umiejscowienie asystentury rodziny w pracy socjalno-wychowawczej, wskazując na liczne odwołania do podmiotowego wymiaru pracy z dzieckiem i rodziną, a także na ograniczenia w wykorzystywaniu tego ujęcia, które pojawiają się w momencie przechodzenia z perspektywy teoretycznej do praktycznej. W tej części książki dokonuję również przeglądu dotychczasowych badań nad asystenturą rodziny. W trzecim rozdziale skupiam się przede wszystkim na ukazaniu znaczenia, jakie przypisuje się podmiotowości w konstruktywistycznym oglądzie rzeczywistości pomocowej. Odwołuję się do myśli konstruktywistycznej zarówno jako do narzędzia rozumienia tego, co się dzieje podczas procesu pomagania, jak i inspiracji dla praktyki, dzięki której można organizować proces pomagania. Analizie poddaję m.in. takie koncepcje jak teoria cybernetyki drugiego rzędu Heinza von Foerstera, teoria systemów społecznych Niklasa Luhmanna, a także podejścia odwołujące się do konstruktywizmu: konstruktywną pracę socjalną Nigela Partona oraz Patricka O’Byrne’a, pracę socjalną opartą na zasobach, podejście skoncentrowane na rozwiązaniach oraz modele pracy z rodziną sięgające do jej zasobów.

Drugą, badawczą część książki otwiera rozdział czwarty, przedstawiający założenia metodologiczne, dzięki którym możliwy jest badawczy wgląd w doświadczanie przez asystentów rodziny podmiotowości własnej i rodzin w pracy socjalno-wychowawczej. Zadanie to podejmuję w paradygmacie interpretatywno-konstruktywistycznym, korzystając z podejścia fenomenograficznego. Opisuję sposób gromadzenia danych empirycznych, a także przybliżam charakterystykę badanej próby, kryteria jej doboru, jak również metodę analizy materiału empirycznego. W piątym rozdziale zamieszczam analizę fenomenograficzną danych zebranych w trakcie wywiadów fenomenograficznych, pozwalającą na rekonstrukcję sposobów rozumienia i doświadczania podmiotowości przez asystentów rodziny. Podstawą analizy, a następnie interpretacji badań były wyłonione w ich toku kategorie opisu, które odzwierciedlają jakościowo różne sposoby rozumienia podmiotowości w pracy socjalno-wychowawczej z rodziną. Ujęte w tabeli, utworzyły mapę ilustrującą sposoby konceptualizowania podmiotowości przez rozmówców. Rozdział szósty zawiera opis wyników. Interpretację wyników badań przeprowadziłam w trzech obszarach: 1) asystenci rodziny w „przestrzeni własnych opisów” – integracja osobistego i zawodowego „ja”; 2) rodzina jako twórca swojej sytuacji; 3) uwspólniona przestrzeń rozumienia asystentury rodziny w organizacjach uczących się. Analizy tych obszarów dokonałam na podstawie aktualnych idei podmiotowości w naukach społecznych i humanistycznych. Całości analizy wyników badań dopełnia konstruktywistyczny ogląd wyłonionych kategorii podmiotowości w pracy socjalno-wychowawczej z rodziną.

Rozprawę kończy próba dokonania syntezy wyników badań na tle rozumienia podmiotowości w pedagogice społecznej. W zakończeniu nakreślam jeszcze możliwe obszary badawcze, które ujawniły się w trakcie prowadzonych analiz. Ponieważ refleksje zawarte w książce mają charakter otwarty, inicjują dyskusję nad nowymi znaczeniami i innymi perspektywami interpretacji podmiotowości. Podjęty przeze mnie temat inspiruje, jak sądzę, do głębszego namysłu nad podmiotowością w teorii pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej.