Cukrzyca typu 1 - co to jest, objawy, diagnostyka

Cukrzyca typu 1 jest jednym z najpowszechniejszych schorzeń na świecie, dotykającym miliony osób w różnych grupach wiekowych. Jest to choroba metaboliczna, charakteryzująca się chronicznie podwyższonym poziomem glukozy we krwi, co jest wynikiem problemów z produkcją lub działaniem insuliny. Czym dokładnie jest cukrzyca i jakie są jej objawy?

Cukrzyca typu 1 – definicja

Cukrzyca typu 1 to choroba, która powstaje na skutek destrukcji komórek beta wysp trzustkowych przez układ odpornościowy, co prowadzi do niedoboru insuliny. Insulina jest hormonem niezbędnym do transportu glukozy z krwi do komórek, gdzie jest wykorzystywana jako źródło energii.

Cukrzyca typu 1 to autoimmunologiczna choroba metaboliczna, charakteryzująca się chronicznym podwyższonym poziomem glukozy we krwi, zwanym hiperglikemią.

Definicja cukrzycy typu 1

Brak insuliny w cukrzycy typu 1 powoduje, że glukoza gromadzi się we krwi, a to prowadzi do poważnych komplikacji, na przykład zaburzenia widzenia, chorób tętnic kończyn dolnych czy uszkodzenia nerek.

Przyczyny cukrzycy typu 1

Przyczyny cukrzycy typu 1 są złożone i nie do końca zrozumiałe, choć ogromne znaczenie mają czynniki autoimmunologiczne. Choroba ta charakteryzuje się niemal całkowitym zniszczeniem komórek β trzustki, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Proces ten jest wynikiem działania autoprzeciwciał, które atakują i niszczą własne komórki organizmu, co jest zjawiskiem znanym jako autoagresja.

Chociaż konkretne przyczyny produkcji autoprzeciwciał nie zostały w pełni wyjaśnione, lekarze często wskazują na czynniki genetyczne przyczyniające się do zwiększenia stężenia glukozy. U osób z cukrzycą typu 1 często obserwuje się predyspozycje genetyczne związane z systemem HLA, który ma wpływ na odpowiedź immunologiczną organizmu. Autoagresja jest również mechanizmem występującym w innych chorobach autoimmunologicznych, takich jak pierwotna niedoczynność tarczycy (choroba Hashimoto) czy nadczynność tarczycy (choroba Gravesa i Basedowa). Większe ryzyko zachorowania obserwuje się zwykle w młodym wieku, przeważnie między 10. a 14. rokiem życia, ale cukrzyca typu 1 może dotknąć osób w każdym wieku.

Cukrzyca typu 1, mimo że nie jest klasycznie uznawana za chorobę dziedziczną, wykazuje silne związki genetyczne, które mogą wpływać na predyspozycje do niej oraz innych chorób autoimmunologicznych. Chociaż nie dziedziczy się samej cukrzycy typu 1, można odziedziczyć skłonność do reakcji autoimmunologicznych, które są podstawą jej rozwoju.

U osób z rodzinami, w których występują przypadki cukrzycy typu 1 lub innych chorób autoimmunologicznych, zwiększa się ryzyko wystąpienia tego typu zaburzeń. Na przykład ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 jest wyższe u rodzeństwa osoby już chorującej na cukrzycę, szczególnie u bliźniaków jednojajowych, gdzie ryzyko wynosi aż 36%. To wskazuje na znaczący wpływ czynników genetycznych.

Mechanizmy prowadzące do aktywacji stanu autoimmunologicznego u osób genetycznie predysponowanych nie są jeszcze w pełni zrozumiałe. Jednak spekuluje się, że pewne zakażenia wirusowe mogą inicjować te procesy, działając jako wyzwalacze zmian na poziomie komórkowym, co prowadzi do rozwoju cukrzycy.

Objawy cukrzycy typu 1

Pierwsze objawy cukrzycy typu 1 mogą pojawić się nagle i często są dramatyczne – szczególnie u dzieci. Niekiedy pierwsze sygnały choroby to poważne komplikacje – kwasica ketonowa czy śpiączka ketonowa, które wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. Typowe objawy cukrzycy typu 1 rozwijają się zazwyczaj w ciągu kilku tygodni. Do najbardziej charakterystycznych należą:

• wzmożone pragnienie oraz znaczne zwiększenie ilości wypijanych płynów, sięgające od kilku do kilkunastu litrów na dobę,
• wielomocz, czyli częste oddawanie moczu, co jest bezpośrednim wynikiem próby organizmu na usunięcie nadmiaru glukozy z krwi,
• niezamierzone chudnięcie mimo normalnego lub zwiększonego apetytu, wynikające z niedostatecznej zdolności do wykorzystania glukozy jako źródła energii,
• senność i ogólne osłabienie, które są spowodowane niedoborem energii w komórkach organizmu,
• skłonność do infekcji, spowodowana osłabieniem układu immunologicznego.

Podstawą diagnostyki cukrzycy jest podwyższone stężenie glukozy we krwi – zarówno w badaniu poziomu glukozy na czczo, jak i w teście tolerancji glukozy. Często przeprowadza się również oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która informuje o średnim stężeniu glukozy we krwi w ciągu ostatnich kilku miesięcy.

Leczenie cukrzycy typu 1

Leczenie cukrzycy typu 1 koncentruje się na unikaniu powikłań oraz utrzymaniu poziomu glukozy we krwi jak najbliżej wartości prawidłowych. Należy kontrolować stężenie glukozy, a także stosować insulinę, gdyż u pacjentów z tym typem cukrzycy trzustka nie produkuje tego hormonu w wystarczającej ilości.

Pierwszym etapem leczenia osoby ze świeżo zdiagnozowaną cukrzycą typu 1 jest często hospitalizacja, w trakcie której podaje się insulinę w sposób ciągły za pomocą dożylnej pompy insulinowej. W tym czasie równocześnie dostarcza się płyny i elektrolity do organizmu, aby zapobiec odwodnieniu i stabilizować stan pacjenta.

Po stabilizacji stanu pacjenta przechodzi się do insulinoterapii podskórnej, która jest długofalowym sposobem walki z chorobą. Pacjent musi nauczyć się samodzielnej kontroli poziomu glukozy za pomocą glukometru oraz samodzielnego aplikowania insuliny przed każdym posiłkiem i na noc. Lekarz uczy prawidłowego podawania insuliny i opowiada o diecie o niskim indeksie glikemicznym.

Insulina podawana przed posiłkami to zwykle insulina krótko działająca lub jej analogi, które szybko reagują na wzrost poziomu cukru po posiłkach. Osoby młodsze, prowadzące aktywny tryb życia, często korzystają z analogów szybko działających, które są podawane bezpośrednio przed jedzeniem i działają przez kilka godzin. Osoby starsze, które mają bardziej regularny tryb dnia, mogą stosować insuliny krótko działające, podawane około pół godziny przed posiłkami głównymi.

Powikłania po cukrzycy typu 1

Cukrzyca typu 1 to choroba, która może prowadzić do poważnych i zróżnicowanych komplikacji zdrowotnych, zarówno ostrych, jak i przewlekłych.

• Kwasica ketonowa – stan, w którym niedobór insuliny prowadzi do gromadzenia się w organizmie ketonów jako produktów rozpadu tłuszczów. Powoduje to zakwaszenie organizmu i może doprowadzić do śpiączki.
• Śpiączka ketonowa – poważne zagrożenie życia wynikające z kwasicy ketonowej, wymaga natychmiastowego leczenia.
• Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny – stan, który charakteryzuje się ekstremalnie wysokim poziomem glukozy we krwi, co prowadzi do silnego odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych.
• Kwasica mleczanowa – rzadkie, ale poważne powikłanie związane z nagromadzeniem kwasu mlekowego w organizmie, często spowodowane problemami z krążeniem oraz niedotlenieniem tkanek.
• Hipoglikemia polekowa – nagłe obniżenie poziomu cukru we krwi poniżej normy, co może być wywołane przez niewłaściwe dawkowanie insuliny lub innych leków przeciwcukrzycowych. Stan ten może prowadzić do utraty przytomności lub nawet śmierci, jeśli nie zostanie szybko skorygowany.