Cukrzyca – co to jest, objawy, rodzaje, diagnostyka

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna, charakteryzująca się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemią), wynikającym z defektów w wydzielaniu insuliny, jej działaniu bądź obu tych mechanizmach.

Cukrzyca – definicja

Cukrzyca jest jednym z najpowszechniejszych schorzeń na świecie, a jej powikłania mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych takich, jak: choroba niedokrwienna serca, neuropatia cukrzycowa, retinopatia cukrzycowa czy cukrzycowa choroba nerek.

Cukrzyca (diabetes mellitus) to grupa chorób metabolicznych, w których występuje przewlekła hiperglikemia spowodowana defektami w: wydzielaniu insuliny, jej działaniu albo nieprawidłowościami związanymi z funkcjonowaniem obu tych mechanizmów.

Definicja cukrzycy

Istnieją różne typy cukrzycy, w tym: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2, cukrzyca ciążowa oraz specyficzne typy cukrzycy takie jak cukrzyca typu MODY.

Przyczyny cukrzycy

Cukrzyca występuje w kilku typach, z których najczęstsze to: cukrzyca typu 1, typu 2 oraz cukrzyca ciążowa. Zrozumienie przyczyn cukrzycy jest bazowe dla przeprowadzenia skutecznej diagnostyki i leczenia. Przyczyny cukrzycy obejmują:

• czynniki genetyczne – dziedziczność odgrywa istotną rolę w ryzyku zachorowania na cukrzycę, zwłaszcza cukrzycę typu 1 i typu 2,
• choroba autoimmunologiczna – cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, powstającą na skutek autoimmunologicznego niszczenia komórek beta trzustki odpowiedzialnych za wydzielanie insuliny,
• zaburzenia wydzielania insuliny – w cukrzycy typu 2 organizm chorego nie produkuje wystarczającej ilości insuliny bądź nie wykorzystuje jej efektywnie,
• otyłość i brak aktywności fizycznej – nadwaga i siedzący tryb życia zwiększają ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2,
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej – nieprawidłowa tolerancja glukozy i insulinooporność są wczesnymi etapami rozwoju cukrzycy typu 2,
• cukrzyca ciążowa – w czasie ciąży hormony mogą blokować działanie insuliny, prowadząc do podwyższonego poziomu cukru we krwi, a tym samym wywołując cukrzycę ciążową,
• dieta wysokocukrowa – spożywanie dużych ilości cukru i produktów o wysokim indeksie glikemicznym przyczynia się do rozwoju cukrzycy typu 2,
• przewlekły stres – może wpływać na poziom cukru we krwi i mechanizmy hormonalne, zwiększając ryzyko cukrzycy,
• choroby trzustki – uszkodzenie trzustki przez choroby takie jak zapalenie trzustki może prowadzić do niedoboru insuliny,
• wiek – ryzyko cukrzycy typu 2 wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie po 45. roku życia.

Identyfikacja i zrozumienie przyczyn cukrzycy pozwalają na skuteczniejsze podejście do profilaktyki i leczenia tej choroby. Regularne badanie poziomu glukozy we krwi, zdrowa dieta, aktywność fizyczna oraz monitorowanie stanu zdrowia są nieodzowne w leczeniu cukrzycy i minimalizowaniu ryzyka powikłań. Wczesne rozpoznanie cukrzycy i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów.

Rodzaje cukrzycy

Do rodzajów cukrzycy należą:

• Cukrzyca typu 1 – charakteryzuje się bezwzględnym niedoborem insuliny spowodowanym autoimmunologicznym zniszczeniem komórek beta trzustki. Jest to choroba autoimmunologiczna, która zazwyczaj rozwija się u dzieci i młodych dorosłych, prowadząc do konieczności przyjmowania insuliny przez całe życie.
• Cukrzyca typu 2 – jest wynikiem insulinooporności, w której komórki ciała nie reagują prawidłowo na insulinę, a także postępującego deficytu insuliny. Ten typ cukrzycy jest silnie związany z: otyłością, brakiem aktywności fizycznej i nieprawidłową dietą. Często występuje u osób dorosłych, ale coraz częściej diagnozowany jest także u dzieci i młodzieży z powodu wzrastającego problemu otyłości.
• Cukrzyca ciążowa – rozwija się w czasie ciąży u kobiet, które wcześniej nie chorowały na cukrzycę. Jest to wynik zmniejszonej wrażliwości na insulinę wywołanej przez hormony ciążowe. Cukrzyca ciążowa z reguły ustępuje po porodzie, jednak kobiety, które na nią chorowały, mają zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w późniejszym okresie życia.
• Specyficzne typy cukrzycy, takie jak cukrzyca typu MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young) – są wynikiem specyficznych mutacji genetycznych wpływających na funkcję komórek beta trzustki.

Diagnoza cukrzycy opiera się na badaniu poziomu glukozy we krwi, w tym oznaczeniu stężenia glukozy na czczo, doustnym teście tolerancji glukozy oraz badaniu poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c).

Objawy cukrzycy

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, charakteryzująca się przewlekłą hiperglikemią wynikającą z defektów w wydzielaniu insuliny, jej działaniu lub obu tych mechanizmach. Wczesne rozpoznanie objawów cukrzycy jest kluczowe, aby zapobiec poważnym powikłaniom takim, jak: retinopatia cukrzycowa, neuropatia cukrzycowa czy choroba niedokrwienna serca. Najczęstsze objawy cukrzycy to:

• wzmożone pragnienie – pacjenci często odczuwają nadmierne pragnienie z powodu wysokiego stężenia glukozy we krwi,
• częste oddawanie moczu – hiperglikemia prowadzi do częstszego oddawania moczu, co jest jednym z głównych objawów cukrzycy,
• redukcja masy ciała – pomimo normalnego lub zwiększonego apetytu, osoby z cukrzycą mogą tracić na wadze z powodu zaburzeń w metabolizmie glukozy,
• zmęczenie i osłabienie – cukrzyca powoduje ogólne osłabienie organizmu, ponieważ komórki nie otrzymują odpowiedniej ilości glukozy,
• nawracające infekcje – osoby z cukrzycą są bardziej podatne na infekcje, szczególnie układu moczowego i skóry,
• zaburzenia widzenia – wysoki poziom cukru we krwi może prowadzić do zmian w soczewce oka, powodując niewyraźne widzenie,
• trudności w gojeniu się ran – cukrzyca może upośledzać proces gojenia się ran, co zwiększa ryzyko infekcji,
• drętwienie i mrowienie w kończynach – neuropatia cukrzycowa objawia się uczuciem drętwienia, mrowienia albo bólu w dłoniach i stopach.

Zrozumienie i rozpoznanie objawów cukrzycy pozwala na szybsze wdrożenie odpowiedniego leczenia, a także modyfikacji stylu życia. Regularne badania stężenia glukozy we krwi oraz świadomość ryzyka zachorowania mogą pomóc w skutecznej kontroli choroby, jak również zapobieganiu jej powikłaniom.

Diagnostyka cukrzycy

Diagnostyka cukrzycy jest procesem złożonym i wieloetapowym, mającym na celu identyfikację zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz określenie rodzaju cukrzycy. Przyczyny cukrzycy mogą być różnorodne, obejmujące czynniki genetyczne, autoimmunologiczne, a także związane z trybem życia i dietą. Diagnostyka opiera się na kilku bazowych badaniach laboratoryjnych oraz ocenie klinicznej pacjenta.

Podstawowym narzędziem w diagnostyce cukrzycy jest pomiar poziomu glukozy we krwi. Badanie glikemii na czczo (FPG – fasting plasma glucose) oraz doustny test tolerancji glukozy (OGTT – oral glucose tolerance test) są najczęściej stosowanymi metodami. Wartość glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo powyżej 126 mg/dl (7.0 mmol/l) wskazuje na cukrzycę. OGTT polega na pomiarze stężenia glukozy we krwi dwie godziny po spożyciu roztworu zawierającego 75 g glukozy, a wynik powyżej 200 mg/dl (11.1 mmol/l) potwierdza diagnozę cukrzycy.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) jest kolejnym ważnym wskaźnikiem diagnostycznym. Odzwierciedla ona średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy. Wartość HbA1c ≥ 6.5% sugeruje cukrzycę. Pomiar ten jest szczególnie przydatny w monitorowaniu długoterminowej kontroli glikemii u pacjentów z już rozpoznaną cukrzycą.

Diagnostyka cukrzycy obejmuje również ocenę innych parametrów metabolicznych takich, jak: poziom lipidów we krwi, badanie funkcji nerek oraz ocena układu sercowo-naczyniowego. Pacjenci z cukrzycą są podwyższonym ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych takich, jak choroba niedokrwienna serca i udar mózgu, dlatego monitorowanie tych parametrów jest podstawowe.

Stężenie glukozy świadczące o wystąpieniu cukrzycy

Rozpoznanie cukrzycy opiera się na pomiarze stężenia glukozy we krwi. Wartości te różnią się w zależności od wieku i płci pacjentów. Kryteria diagnostyczne, uwzględniające podział pacjentów ze względu na płeć oraz czas badania, przedstawiają się następująco:

• Dorośli (mężczyźni i kobiety):
  • na czczo – stężenie glukozy ≥126 mg/dl (7.0 mmol/l) potwierdza diagnozę cukrzycy,
  • po dwóch godzinach od doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) – stężenie glukozy ≥200 mg/dl (11.1 mmol/l).
• Kobiety w ciąży (cukrzyca ciążowa):
  • na czczo – stężenie glukozy ≥92 mg/dl (5.1 mmol/l),
  • po jednej godzinie od OGTT – stężenie glukozy ≥180 mg/dl (10.0 mmol/l),
  • po dwóch godzinach od OGTT – stężenie glukozy ≥153 mg/dl (8.5 mmol/l).
• Dzieci i młodzież:
  • na czczo – stężenie glukozy ≥126 mg/dl (7.0 mmol/l) potwierdza diagnozę cukrzycy,
  • po dwóch godzinach od OGTT – stężenie glukozy ≥200 mg/dl (11.1 mmol/l).

Regularne monitorowanie poziomu glukozy we krwi jest kluczowe w diagnostyce cukrzycy, a także w ocenie skuteczności leczenia cukrzycy (cukrzyca insulinozależna oraz cukrzyca insulinoniezależna).

Powikłania cukrzycy

Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna, której powikłania mogą prowadzić do znacznego pogorszenia jakości życia pacjentów. Główne powikłania cukrzycy obejmują pojawienie się następujących dolegliwości:

• retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki, prowadzące do zaburzeń widzenia, a w momencie wystąpienia skrajnych przypadków cukrzycy do ślepoty,
• neuropatia cukrzycowa – uszkodzenie nerwów obwodowych, co może powodować: ból, drętwienie i osłabienie mięśni, głównie w kończynach dolnych,
• nefropatia cukrzycowa – uszkodzenie nerek, które może prowadzić do przewlekłej choroby nerek i konieczności dializ,
• choroba niedokrwienna serca – zwiększone ryzyko miażdżycy oraz zawału serca z powodu przewlekłej hiperglikemii,
• stopa cukrzycowa – powikłanie wynikające z neuropatii i niedokrwienia kończyn dolnych, które może prowadzić do wystąpienia: owrzodzeń, zakażeń i amputacji,
• udar mózgu – zwiększone ryzyko udaru z powodu zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych mózgu,
• cukrzycowa choroba nerek – przewlekła choroba nerek spowodowana długotrwałą hiperglikemią,
• hipoglikemia – niebezpiecznie niski poziom cukru we krwi, który może prowadzić do śpiączki cukrzycowej,
• powikłania skórne – nawracające stany zapalne skóry i infekcje grzybicze.

Cukrzyca insulinozależna i insulinoniezależna, mimo różnych przyczyn cukrzycy, może prowadzić do wystąpienia podobnych powikłań. Wczesna diagnostyka cukrzycy i skuteczne leczenie cukrzycy, w tym stosowanie leków doustnych i insuliny, są prymarne dla zapobiegania tym powikłaniom.

Leczenie cukrzycy

Leczenie cukrzycy obejmuje różne metody w zależności od typu cukrzycy. W cukrzycy insulinozależnej (typu 1), pacjenci wymagają regularnego przyjmowania insuliny, ponieważ ich organizm nie wydziela tego hormonu. Leczenie insuliną jest także nieodzowne w przypadkach wystąpienia cukrzycy ciążowej i cukrzycy insulinoniezależnej (typu 2) w zaawansowanym stadium.

Leczenie cukrzycy typu 2 często zaczyna się od: zmiany diety cukrzycowej, redukcji masy ciała i zwiększenia aktywności fizycznej. Lekarze mogą również przepisać leki doustne, które pomagają w regulacji poziomu cukru we krwi i poprawiają wydzielanie insuliny. Regularne badania poziomu cukru we krwi oraz doustny test tolerancji glukozy są niezbędne w diagnostyce cukrzycy, jak również monitorowaniu jej przebiegu.