Adaptogeny - czym są i jakie mają właściwości?

Czy wiesz, że możesz kontrolować swój stres, wzmacniać odporność i poprawiać funkcje poznawcze? Wystarczy, że wykorzystasz najpopularniejsze adaptogeny, na przykład żeń-szeń. Czym są takie substancje i w jaki sposób wykorzystać je w codziennym życiu? 

Adaptogeny - definicja

Adaptogeny są grupą naturalnych substancji, które zyskują na popularności jako środki wspomagające organizm w adaptacji do stresu. Są to głównie zioła i korzenie, których działanie skupia się na wzmocnieniu odporności organizmu na różnego rodzaju obciążenia – zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Zasługują na uwagę szczególnie teraz, gdy szybkie tempo życia, ciągły stres i presja otoczenia wywierają znaczący wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne.

Adaptogeny to naturalne substancje, które wspierają organizm człowieka w walce ze stresem oraz poprawiają jego odporność.

Definicja adaptogenów

Koncepcja adaptogenów nie jest nowa. Już od wieków niektóre zioła były wykorzystywane przez tradycyjne medycyny świata – chińską, indyjską Ayurvedę czy syberyjską. Termin adaptogen został jednak wprowadzony dopiero w połowie XX wieku przez rosyjskiego naukowca Nikołaja Łazariewa. To właśnie badania przeprowadzone w Związku Radzieckim ujawniły, że pewne substancje naturalne mogą zwiększać odporność organizmu na stres, poprawiając jednocześnie wydajność fizyczną i psychiczną bez wywoływania szkodliwych skutków ubocznych.

Działanie adaptogenów

Adaptogeny działają poprzez zwiększanie zdolności organizmu do przystosowania się do stresu i zmniejszanie jego negatywnych skutków. Wspierają one homeostazę, czyli naturalną równowagę w organizmie, a dodatkowo pomagają w utrzymaniu optymalnego stanu pomimo zewnętrznych wyzwań. Zamiast działać na pojedynczy organ czy układ, adaptogeny oddziałują na cały organizm, dzięki czemu w efekcie otrzymasz lepszą adaptację do stresu fizycznego, chemicznego czy biologicznego.

Suplement diety zawierający adaptogeny wspiera organizm człowieka na wielu płaszczyznach, dlatego tego typu środki cieszą się tak dużą popularnością. Możesz uodpornić swój układ nerwowy lub zatrzymać procesy starzenia. Wszystko zależy od tego, po jakie adaptogeny sięgniesz. 

Przykładowe adaptogeny

Spośród licznych ziół i korzeni uznawanych za adaptogeny, kilka z nich wyróżnia się szczególnie ze względu na swoje bogate właściwości:

• Żeń-szeń - żeń-szeń, czyli Panax ginseng to jeden z najbardziej znanych i cenionych adaptogenów, wykorzystywany w medycynie tradycyjnej Azji od tysięcy lat. Jego popularność wynika z szerokiego zakresu korzyści zdrowotnych, które oferują wsparcie dla organizmu na wielu poziomach. Roślina ta wykorzystywana jest zarówno w celach leczniczych, jak i wspomagających ogólne samopoczucie.
• Ashwagandha - Ashwagandha nazywana jest indyjskim żeń-szeniem, ponieważ ma podobne działanie adaptogenne jak korzeń żeń-szenia. Jest ona stosowana w Ayurvedzie jako środek wzmacniający organizm, redukujący stres i poprawiający jakość snu. Przy pomocy korzenia Ashwagandhy zminimalizujesz zły nastrój i poprawisz swoją koncentrację. 
• Różeniec górski - zioło znane ze zwiększania wytrzymałości fizycznej i psychicznej, a także z poprawy nastroju oraz funkcji poznawczych.
• Siberian Ginseng - Żeń-szeń Syberyjski to roślina adaptogenna, która nie jest prawdziwym żeń-szeniem, ale dzięki podobnym właściwościom adaptogennym często jest z nim utożsamiana. Pochodzi z zimnych obszarów wschodniej Rosji, Korei, Chin i Japonii. Siberian Ginseng jest ceniony za swoje właściwości wzmacniające, które wspierają organizm w adaptacji do stresu, zwiększają wytrzymałość fizyczną i psychiczną oraz poprawiają ogólne samopoczucie.

Mechanizmy działania adaptogenów

Adaptogeny wpływają na organizm poprzez modulację systemu endokrynnego, immunologicznego i nerwowego. Przyjmowanie preparatów bogatych w adaptogeny przekłada się na wielokierunkowe działanie: 

• Regulacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) - adaptogeny mogą modulować reakcję osi HPA, odpowiedzialnej za reakcję stresową w organizmie. Dzięki temu pomagają w kontroli poziomu kortyzolu – znanego jako hormon stresu, zmniejszając tym samym fizjologiczne efekty stresu.
• Wpływ na neurotransmitery - niektóre adaptogeny mogą wpływać na poziom i działanie neurotransmiterów, takich jak serotonina, dopamina i noradrenalina. Ma to ogromne znaczenie w regulacji nastroju, motywacji oraz uczuć stresu i niepokoju.
• Wzmocnienie odporności - adaptogeny wzmacniają układ immunologiczny poprzez modulowanie odpowiedzi immunologicznej, co jest szczególnie ważne w okresach zwiększonego stresu. Żeń-szeń pozytywnie wpływa na mechanizmy obronne Twojego organizmu. 

Rodzaje adaptogenów

Adaptogeny dzielą się ze względu na pochodzenie. Możemy wyróżnić dwie główne kategorie: roślinne i grzybicze. Każda z tych grup zawiera składniki aktywne, które wpływają na organizm w specyficzny sposób – pomagają mu adaptować się do stresu i poprawić ogólną odporność.

Adaptogeny roślinne

Adaptogeny roślinne są najczęściej wykorzystywaną i badaną grupą adaptogenów. Obejmują one szeroki zakres ziół i roślin, które wykazują działanie wspomagające organizm w adaptacji do stresu. Do najpopularniejszych adaptogenów roślinnych należą:

• Żeń-szeń (Panax ginseng) – znany z poprawy wydajności umysłowej i fizycznej oraz zdolności do zarządzania stresem.
• Ashwagandha (Withania somnifera) – ceniona za swoje właściwości redukujące stres, poprawiające sen oraz wspomagające równowagę hormonalną.
• Różeniec górski (Rhodiola rosea) – stosowany do zwiększenia wytrzymałości na stres, poprawy koncentracji oraz wspierania zdrowia psychicznego.
• Bazylika święta (Ocimum sanctum, znana również jako tulsi) – wykorzystywana w celu zmniejszenia poziomu stresu, poprawy nastroju i wzmocnienia odporności.

Adaptogeny grzybicze

Adaptogeny grzybicze to kolejna grupa naturalnych substancji adaptogennych, która zdobywa na popularności. Grzyby te są cenione za swoje wyjątkowe właściwości wspomagające zdrowie, a w tym zdolność do modulowania odpowiedzi immunologicznej i wspierania odporności. Do najbardziej znanych adaptogenów grzybiczych należą:

• Reishi (Ganoderma lucidum) – nazywany grzybem nieśmiertelności, znany z właściwości uspokajających i wspomagających zdrowie serca oraz układu odpornościowego.
• Chaga (Inonotus obliquus) – bogata w antyoksydanty, wspiera system immunologiczny i ma działanie przeciwzapalne.
• Cordyceps (Cordyceps sinensis) – wykorzystywany do zwiększenia wydajności energetycznej, poprawy wytrzymałości i wspierania funkcji płuc.
• Shiitake (Lentinula edodes) – nie tylko cenny składnik kulinarny, lecz także grzyb o właściwościach wspomagających odporność i zdrowie sercowo-naczyniowe.

Właściwości adaptogenów

Adaptogeny są cenione za ich wszechstronne działanie wspomagające zdrowie. Ich właściwości zostały szeroko zbadane, a zainteresowanie nimi rośnie w miarę poszerzania wiedzy o ich potencjale w promowaniu dobrego samopoczucia i wsparciu organizmu w obliczu stresu. Oto niektóre z właściwości adaptogenów:

Właściwości antystresowe

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych działań adaptogenów jest ich zdolność do łagodzenia skutków stresu. Poprzez regulację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), adaptogeny pomagają w modulacji poziomu kortyzolu. To z kolei wspiera organizm w utrzymaniu równowagi i sprzyja redukcji objawów stresu. Adaptogeny działają na wielu poziomach, dzięki czemu wspierają adaptację do stresu bezpośrednio i pośrednio.

Wzmocnienie odporności

Adaptogeny posiadają również właściwości wspomagające układ odpornościowy. Dzięki ich zdolności do modulowania odpowiedzi immunologicznej mogą one przyczyniać się do wzmocnienia naturalnych mechanizmów obronnych organizmu. To sprawia, że adaptogeny są wartościowym wsparciem w profilaktyce chorób, szczególnie w okresach zwiększonego ryzyka infekcji. Dodatkowo, poprzez łagodzenie stresu, który sam w sobie może osłabiać układ odpornościowy, adaptogeny pomagają utrzymać jego skuteczność na wysokim poziomie.

Poprawa funkcji poznawczych

Adaptogeny wykazują także pozytywny wpływ na funkcje poznawcze. Mogą one przyczyniać się do poprawy koncentracji, pamięci oraz zdolności do uczenia się. Poprzez wpływ na system nerwowy i modulację poziomu neurotransmiterów, adaptogeny wspierają klarowność umysłu i pomagają w zwalczaniu zmęczenia psychicznego. Ich działanie jest szczególnie korzystne w okresach zwiększonego wysiłku umysłowego. Adaptogeny dostępne w suplementach diety pomagają zachować wysoką wydajność poznawczą nawet w warunkach stresu.

Planując suplementację adaptogenów, pamiętaj o tym, że warto skonsultować swoją decyzję z lekarzem. Dzięki temu zadbasz o odpowiednie i bezpieczne dawkowanie tego typu suplementów diety.